Boeiende interacties tussen religieuze solidariteit en overheden

Over de relatie tussen levensbeschouwelijke solidariteitsacties en de welvaartstaat

Hoe werken religieus geïnspireerde solidariteitsacties? Staan deze in spanning met lokale overheden of seculiere sociale initiatieven. Schuilen hier kansen tot samenwerking? Kunnen diverse sociale initiatieven elkaar aanvullen en versterken?

Deze en vele andere vragen komen aan bod in het onderzoeksproject Soligion. Het academisch onderzoek Soligion bestudeert de solidariteitspraktijken van religieus en levensbeschouwelijk geïnspireerde organisaties in Vlaanderen en hun relatie met de welvaartstaat.
Het Netwerk Rechtvaardigheid en Vrede (NRV) kon op 5 oktober 2023 deelnemen aan een vergadering en kreeg een stand van zaken van het onderzoek mee. Hierbij enkele inzichten.

Onbekend maakt onbemind

Bij het in kaart brengen van verschillende religieus of levensbeschouwelijke sociale acties blijk de relatie met de (lokale) overheden van belang te zijn. En dit toont zich op verschillende manieren. De relatie en mogelijke samenwerking tussen religieus geïnspireerde sociale organisaties en lokale overheden, zoals een OCMW (openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn) of CAW (Centrum Algemeen Welzijnswerk), wordt beïnvloed door volgende factoren:

• Kennis over elkaars bestaan en werking (waar mensen weet hebben over het bestaan van verschillende werkingen, verloopt de relatie makkelijker)
• Bestaande (lokale) netwerken (waar al contacten bestaan, verloopt de samenwerking vlotter)
• Wederzijds vertrouwen (waarbij wantrouwen vaak gebaseerd is op vooroordelen of “moeilijke” ervaringen uit het verleden)
• Onevenwicht in de relatie (overheden beschikken over meer middelen, bijvoorbeeld)

Gevolg is dat er voor religieus geïnspireerde sociale organisaties verschillende strategieën zijn om met deze relatie om te gaan. Dat kan door:

• de religieuze identiteit of eigenheid te verbergen of verzwijgen
• de overheidslogica te integreren in de eigen werking of een deelwerking
• (bewust) onder de radar te blijven van de overheid

Waar organisaties – en dus mensen – elkaar leren kennen, verbetert de samenwerking. Iemand speciaal aanstellen om contacten te leggen met de lokale overheden, of om adequaat in te spelen op taalproblemen, blijkt ook een onmisbare troef. 

Spreken met elkaar of enkel over elkaar?

Van de Duitse filosoof en socioloog Habermas weten we dat het een groot verschil maakt of je spreekt met elkaar of enkel over elkaar. Dat blijkt ook zo voor mogelijke samenwerkingen over religieuze grenzen heen. Een studie over het evangelisch christendom in Vlaanderen leert dat er vijf interactiepatronen zijn tussen deze religie en de welvaartsstaat:

1. Getrapte toenadering (er is samenwerking in respect; waarbij evangelische en seculiere werkingen elkaar aanvullen, bijvoorbeeld doordat ze andere doelgroepen bereiken)
2. Parallelle morele welvaartsystemen (evangelische en seculiere organisaties werken volledig los van elkaar)
3. Trojaans paard (het doel blijft om te evangeliseren: de evangelische organisatie streeft ernaar om de seculiere organisatie “van binnenuit” te bekeren)
4. Pragmatische toenadering (er is enkel contact om praktische redenen of oplossingen)
5. Subversieve naastenliefde (sporadische gezamenlijke activiteiten, op basis van gedeelde noden of zorgen, waarbij evangelische en seculiere werkingen elkaar verdragen, maar niet van harte)

Eind 2024 loopt het onderzoek van Soligion over solidariteitspraktijken van religieus en levensbeschouwelijk geïnspireerde organisaties in Vlaanderen en hun relatie met de welvaartstaat af. Via deze weg mag je af en toe enkele inzichten of interessante vaststellingen verwachten.