“Als ik één ding in mijn carrière hoop te zien, is het dat vrijwilligersverantwoordelijken de kans krijgen om hun job goed te doen”

Jolien Jaspers is sinds 3 jaar coördinator van Present vzw.

Via haar organisatie voert ze een team aan dat een sleutelrol speelt in de ondersteuning van vrijwilligerswerk in de Vlaamse zorg- en welzijnssector.

Jolien, hoe groot moeten we ons het vrijwilligersbestand van Present voorstellen?

Daar ben ik wel fier op: wij werken vanuit Present samen met een 150-tal zorg- en welzijnsvoorzieningen in Vlaanderen, in totaal is dat toch goed voor een groep van 4500 vrijwilligers. Onder de autonome vrijwilligersorganisaties zijn wij dus wel één van de grootste.

Ik zeg er graag bij dat ze in de eerste plaats natuurlijk vrijwilliger zijn bij bv. WZC Sint-Jozef, of AZ Delta, … Maar ze vallen ook onder onze organisatie en behoren zo tot de grote familie van Present-vrijwilligers. De meeste van onze vrijwilligers komen uit ziekenhuizen en woonzorgcentra. Daarnaast werken we ook samen met voorzieningen voor mensen met een beperking, en psychiatrische instellingen. Een primeur is, dat we besloten hebben ons te gaan focussen op een nieuwe doelgroep: de vrijwilligers die actief zijn in kinderdagverblijven! We voorzien 2 jaar om ons aanbod op deze groep af te stemmen.

Zijn er delen van de zorg- en welzijnssector waar jullie bewust niet actief zijn?

Daar ligt een zekere grens, in de zin dat we enkel samenwerken met niet-commerciële voorzieningen. Voor ziekenhuizen is dat logisch, maar in woonzorgcentra heb je bijvoorbeeld al meer commerciële spelers. De simpele realiteit is dat het binnen de wetgeving ook niet mág om vrijwilligerswerk te organiseren in een commerciële setting – dat kunnen we dan natuurlijk ook niet stimuleren.

“Als je 60 vrijwilligers hebt, kunnen vrijwilligersverantwoordelijken niet met 2 uur per week de boel goed draaiende houden… Je wil mensen motiveren, betrekken, bedanken, en je moet nieuwe vrijwilligers zoeken en opleiden.”

Wat zijn doelen die jullie als organisatie nauw aan het hart liggen?

Ja, het zit natuurlijk echt in onze naam Present. Wij willen dat iedereen die in een zorgvoorziening verblijft een presente, warme zorg kan ervaren – wat met de hulp van vrijwilligers mogelijk is. Extra tijd en zorg bieden aan de mensen, een luisterend oor, het binnenbrengen van de buitenwereld, …

In samenwerking met het LUCAS-team van de KU Leuven hebben we een 3-tal jaar geleden de ervaringen van vrijwilligers, verantwoordelijken, en bewoners in kaart gebracht. Op basis daarvan hebben we vier doelstellingen of ambities opgesteld waar we aan blijven werken. Zo vinden we het cruciaal dat vrijwilligers de nodige vaardigheden hebben om vrijwilligerswerk te doen. Daarom organiseren wij heel veel vorming – dat is het stokpaardje van Present. Want ja, je stapt toch in een organisatie met kwetsbare mensen, met andere vrijwilligers, met veel personeel, … dat is niet evident en vraagt een zekere basishouding die we meegeven via vorming of ons tijdschrift Vitamine C! Daarnaast is het belangrijk dat de taken van vrijwilligers goed afgestemd zijn op de noden van zorgvragers, en dat vrijwilligers en zorgpersoneel – we noemen ze formele en informele medewerkers – als partners écht goed samenwerken om die warme zorg te realiseren.

Onze laatste ambitie draait helemaal om de beschikbaarheid van vrijwilligersverantwoordelijken. Dat zijn echt spilfiguren van de organisatie – die zijn superbelangrijk. Als er één ding is dat we altijd horen van onze verantwoordelijken, dan is het “ik wil dat allemaal doen, ik heb veel goede ideeën, maar er is zo weinig tijd, dat komt altijd bij mijn andere functie”. Want daarnaast zijn ze in de eerste plaats ergotherapeut, pastorale medewerker, werken ze op een sociale dienst, … Als rol is het zó belangrijk dat we als Present op beleidsniveau bewustzijn proberen te wekken dat die functie echt wel iets vraagt, en dat daar dus ook tijd voor vrijgemaakt moet worden. Aan een personeelslid vragen “jij werkt part-time, wil je dat er nog bij nemen?” is niet de juiste houding.

“We willen onze voorzieningen stimuleren mee te bouwen aan inclusief vrijwilligerswerk.”

Zijn er uitdagingen momenteel waarop jullie als organisatie een antwoord moeten vinden?

We proberen inderdaad de vinger aan de pols te houden. Eén aandachtspunt is waar het Steunpunt Vrijwilligerswerk hard mee bezig is – en wij volgen hen daarin. Vrijwilligerswerk, dat is ook gedefinieerd in de wet: je doet dat vrijwillig, onbezoldigd, omdat je het zelf wil doen. Maar heel vaak wordt de naam vrijwilligerswerk gebruikt voor andere invullingen: voor stages, voor mensen die een tijdje onbezoldigd in de zorg werken om de arbeidsmarkt opnieuw te integreren, … Als je vrijwilligerswerk ‘moet’ doen is het eigenlijk geen vrijwilligerswerk meer – dat zou dan onder een andere naam en statuut moeten vallen, want dat vraagt een andere opvolging.

Verder merken we dat veel van onze vrijwilligers gepensioneerde mensen zijn – want ja, je moet vaak tijd vrij kunnen maken tijdens de dag, in de werkweek. Dat de pensioensleeftijd opschuift draagt ook bij aan de vergrijzing van de vrijwilliger en daar moeten we heel alert voor zijn. We moeten op de verjonging niet morgen, maar eigenlijk gisteren beginnen in te zetten. Daarom denk ik dat de drempels toch wel iets lager mogen, dat er opties mogen zijn om als vrijwilliger bijvoorbeeld in het weekend, of één keer in de maand iets te betekenen. Of dat je als vrijwilliger occasioneel of projectmatig eens kan helpen. Vandaar heeft Present het project ‘dromenvangers’ gelanceerd waarbij vrijwilligers eenmalig een droom kunnen vervullen van een zorgvrager. Een proevertje waarbij ze dan hopelijk de smaak te pakken krijgen om zich later nog eens in te zetten als zorgvrijwilliger.

Het is noodzakelijk niet alleen de drempels tot het vrijwilligerswerk te verlagen voor jongere mensen, maar ook voor mensen met een migratieachtergrond, mensen met een beperking, een psychische of financiële kwetsbaarheid, … We willen onze voorzieningen stimuleren mee te bouwen aan inclusief vrijwilligerswerk.

“Het tekort aan zorgpersoneel mag niet door vrijwilligers worden aangevuld, ook al zijn de omstandigheden nog zo moeilijk. Ze mogen geen personeelsvervangend werk doen, maar zijn de kers op de taart!”

Waarin zie jij het specifiek christelijke van jullie werking?

Het zit in onze wortels. Het zit in de volledige idee dat de vrijwilligers er zijn voor de mensen en aandacht hebben voor kwetsbare mensen in de samenleving. We willen wel dat iedereen zich welkom voelt, en door ons iets neutraler op te stellen denken we dat we mensen van overal kunnen aanspreken. Uiteraard mogen onze vrijwilligers hun eigen ideeën hebben, we vragen gewoon dat ze respect hebben voor alle levensbeschouwingen en opvattingen die ze in hun vrijwilligerswerk tegenkomen. Vanuit welke inspiratie zij vrijwilligerswerk doen, is natuurlijk heel persoonlijk.

Is Present een diaconaal project, denk je? Of iets anders?

Wat onze vrijwilligers doen, dat is natuurlijk echt diaconaal werk. Present zelf is een tweedelijnsorganisatie, we ondersteunen voorzieningen waar het échte werk gebeurt. In die zin voel ik me bescheiden. Zijn wij het die diaconaal werken? Wij bieden heel veel ondersteuning zodat de vrijwilligers op een goede presentvolle manier te werk kunnen gaan.

Maar ik moet zeggen dat het woord totaal niet bekend is bij de meeste vrijwilligers – wij laten dat ook nooit vallen. Er zijn nog wel vrijwilligers die vanuit hun geloof vrijwilligen in zorgvoorzieningen, maar dat is een minderheid. Zou ik het woord uitleggen, dan zou ik zeggen: wat jullie doen als vrijwilliger, om er echt te zijn voor mensen die het moeilijk hebben, dat is het wezenlijke van diaconie. Jullie liefde voor de medemens tonen en uitvoeren in handelingen, in gesprekken en in luisteren naar mensen, en hoe jullie ze letterlijk vooruitduwen, hun rolstoel duwen.

“Vrijwilligers zijn broodnodig. Mochten ze eens een keer een dag staken, het zou er toch wel heel anders uitzien.”

Zijn er ontwikkelingen in de zorg- en welzijnssector waarover jullie aan de alarmbel willen trekken?

Vrijwilligers zijn niet zomaar de knechtjes die helpen in de zorg, zij zijn deel van het team, zonder hen zou heel wat minder mogelijk zijn. Nu wordt dat vaak gezien als “ze komen en dat is gratis”. Maar vrijwilligers zijn niet gratis, je moet daarin investeren, die mensen hebben echt een omkadering nodig en Present draagt daar natuurlijk aan bij. Dus ja, echt voldoende investeren in vrijwilligersverantwoordelijken die op hun beurt vrijwilligers echt kunnen betrekken in de werking, die hen op een goede manier kunnen verbinden met de zorgvragers – dat zou prachtig zijn. Dat is geen overbodige luxe. Zolang vrijwilligersverantwoordelijken in de voorzieningen geen tijd krijgen om de vrijwilligersploeg echt te sturen, is het echt niet gemakkelijk om iets te veranderen. 

Meer over Present: presentvzw.be