Zaterdagavond 12 december werd het Akkoord van Parijs door de 195 landen van de Verenigde Naties aangenomen. Daarmee is het eerste wereldwijde klimaatakkoord een feit. Ongetwijfeld is het een historisch akkoord, een mijlpaal en een keerpunt. Het kan een versnelling inluiden van de omschakeling naar een uitstootvrije wereld. Er klonk dan ook een luid en langdurig applaus.
Maar dit alles mag ons niet beletten kritisch naar de uitkomst te kijken.
Samen met honderdduizenden mensen van over de hele wereld en geïnspireerd door Laudato Si', riepen de christelijke solidariteitsorganisaties en hun internationale netwerken regeringen op om op de klimaattop in Parijs de ethische dimensie te laten primeren, en de armste gemeenschappen die het meest van klimaatverandering te lijden hebben, in het hart van het debat te plaatsen.
Met die meetstok in de hand, moeten we constateren dat de invulling van het akkoord op een aantal cruciale punten tekort schiet.
Is de limiet van 1,5 °C meer dan een symbool?
Het akkoord wil de gemiddelde wereldwijde temperatuurstijging 'flink onder de 2 °C houden, met een inspanning om niet boven de 1,5 °C te gaan'. Voor de christelijke solidariteitsorganisaties, was de limiet van 1,5 °C een eis gebaseerd op de wetenschappelijke gegevens. Hij moet vermijden dat gebieden totaal onleefbaar worden. Zelfs nu al is er onherstelbare schade en die zal in de toekomst zeker nog toenemen.
Het opnemen van die limiet in de tekst 'als een streefdoel' is dus een goede zaak. Maar opdat het geen holle belofte zou zijn, moet daar volgens ons een ernstige inspanning van alle landen tegenover staan, moet de koolstofarme economie in rijke landen bereikt zijn tegen 2050, moeten tussentijdse resultaten en toenemende ambitie van landen op een transparante wijze geëvalueerd worden, en moet er een belangrijke en verzekerde financiering zijn door de landen die een historische verantwoordelijkheid dragen. Bovendien moeten agroecologie en duurzame landbouwsystemen ondersteund worden, zowel als techniek om zich aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering, als om hun bijdrage aan de uitstootvermindering. Enkel zo kunnen we spreken over een akkoord dat klimaatgerechtigheid nastreeft.
Het is precies op al deze punten dat het akkoord ambitie mist. Door de onderhandelingstekst voortdurend af te zwakken, bleef iedereen aan boord, maar missen we nu krachtige instrumenten om snel iets te doen aan de kwetsbaarheid van de miljoenen mensen op aarde die getroffen worden door de gevolgen van de klimaatverandering.
Zo is er geen datum voor het bereiken van de nuluitstoot. De formulering ‘in de tweede helft van de eeuw’ omspant in theorie een periode van 50 jaar. Er is wel een methode afgesproken voor transparante evaluatie van de inspanningen die landen doen, maar geen mechanisme voor het opleggen van sancties voor wie de beloften niet nakomt.
Mensenrechten onvoldoende verzekerd
Weliswaar benadrukt het akkoord de band tussen klimaatverandering, armoedebestrijding en gelijke toegang tot duurzame ontwikkeling. Maar precies daarom het is een spijtige zaak dat de clausule over mensenrechten niet in het bindend gedeelte van het akkoord staat.
Dit laat de deur open voor klimaatacties die mensenrechten schenden. In het centrale gedeelte van het akkoord staat geen verwijzing naar voedselzekerheid of duurzame landbouw. Grond wordt beschouwd als een instrument om de uitstoot te compenseren via vegetatie, maar er staat niets in over de bescherming van landrechten. Zo hebben mensen en gemeenschappen geen zekerheid dat hun voedselproductie en levenswijze beschermd zijn. Eerder geeft het grote vervuilers de kans om inheemse gemeenschappen van hun grond te verdrijven om er grote groene projecten te realiseren, terwijl ze in eigen land kunnen blijven vervuilen.
Geen harde engagementen voor toekomstige financiering
Over klimaatfinanciering bevestigt het akkoord dat rijkere landen het voortouw zullen nemen. Maar het zegt niet hoe landen zullen bijdragen aan het toekomstig budget, dat hoger moet zijn dan de momenteel afgesproken jaarlijkse 100 miljard dollar. We eisten dat regeringen een verzekerde financiering zouden afspreken voor landen die zich moeten aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering. Helaas gebeurde dit niet. Er is geen enkele zekerheid dat de toekomstige financiering zal beantwoorden aan de noden van de armsten en de meest kwetsbaren. Om het met paus Franciscus te zeggen: diegenen die het meest verantwoordelijkheid dragen voor de klimaatcrisis moeten hun ecologische schuld inlossen bij diegenen die het minst verantwoordelijkheid dragen.
Geen aansprakelijkheid voor onherstelbare schade
Het akkoord bevat een apart hoofdstuk over 'loss and damage'. Dat gaat over de huidige en toekomstige onherstelbare en onherroepelijke schade die door de klimaatverandering wordt aangericht. Dat is een oude eis, en dat het hoofdstuk er is, is dus een goede zaak. Het legt de basis voor steun aan de slachtoffers. Maar het was teleurstellend te zien hoe enkele landen weigerden hun verantwoordelijkheid voor deze schade op te nemen, zodat het akkoord elke eis tot compensatie expliciet afwijst.
Klimaatbeweging zal blijven groeien en de transitie afdwingen
Voor de klimaatbeweging, die tijdens 2015 uitgroeide tot een ongekende omvang en wereldwijd opriep tot klimaatrechtvaardigheid, breekt nu een nieuwe periode aan.
Terecht merken waarnemers op dat het Akkoord van Parijs de definitieve omslag naar een koolstofarme economie kan inluiden. Onze acties voor een ‘ecologische bekering’, een andere levensstijl en een ‘ethiek van het genoeg’ zullen dit ondersteunen.
Wetenschappers, bedrijven en investeerders kregen duidelijk signaal dat ze plannen moeten maken voor een wereld zonder fossiele brandstoffen. Voor het uittekenen van creatieve oplossingen willen we graag met hen samenwerken en nadenken.
Onverkort zullen we in ons lobbywerk de politici voor hun verantwoordelijkheid plaatsen en hen uitdagen om het akkoord zonder uitstel uit te voeren. Tegelijk zullen we druk blijven uitoefenen om de hiaten in het akkoord op te vullen, en een internationaal beleid uit te tekenen dat bewijst dat het “zowel de schreeuw van de aarde als de schreeuw van de armen” (Laudato Si’ 49) heeft gehoord en ernstig neemt.
