“Zoals het vaak gebeurt in tijden van diepe crisis wanneer belangrijke beslissingen nodig zijn, zijn we ook nu geneigd om te denken dat wat gebeurt niet echt is. (…/…) Die ontwijkende houding laat ons toe om met onze levensstijl, ons productie- en consumptiemodel door te gaan. Het is de manier waarop de mens handelt om de ondeugden van zelfvernietiging te blijven voeden: hij probeert ze niet te zien, voert een strijd om ze niet te moeten erkennen, stelt belangrijke beslissingen uit en handelt alsof er niets aan de hand is.”
Bovenstaand citaat komt uit Laudato Si’, de encycliek waarmee Paus Franciscus in 2015 de wereld verraste, enkele maanden voor de klimaattop van Parijs.
In de euforie na die historische klimaatconferentie, kon men nog de illusie koesteren dat de valkuil die Franciscus beschrijft, vermeden was door verantwoordelijke wereldleiders die handelden in het volle besef van wat er op het spel staat.
Na de voorbije klimaattop in het Poolse Katowice, moeten we die mening herzien. Politici, of toch een aanzienlijk deel onder hen- gebruiken die ontwijkende of ontkennende houding gewoon als onderhandelingstechniek op het hoogste niveau. Ze herleiden de klimaatonderhandelingen tot een cynisch pokerspel, met de toekomstkansen van miljoenen wereldburgers als inzet. In eigen land stelt men vanuit diezelfde houding diepgaande hervormingen uit en verkoopt men dit als ‘realisme’.
1,5 to stay alive
Er is nochtans weinig reden om te denken dat de klimaatopwarming ‘fake news’ zou zijn. Daarvoor zorgde het IPCC, het internationale klimaatpanel van de Verenigde Naties met een spraakmakend rapport voor de COP24. Het rapport geeft aan wat er nodig is om de beoogde temperatuurlimiet van 1,5°C nog een kans te geven. Het beschrijft ook wat de gevolgen zullen zijn als we de gemiddelde temperatuur op aarde tot 2°C of meer laten stijgen. Alarmerend genoeg om een daadkrachtige klimaattop te verwachten. Met heldere financiële inbreng van de rijke landen. Met een duidelijk engagement voor een snelle ambitieverhoging die de 1,5°C-limiet als leidraad neemt, niet alleen in de nieuwe nationale klimaatplannen die er in 2020 moeten liggen, maar nu al.
In plaats daarvan, kregen we een rel tussen die landen die het rapport ernstig wilden nemen, en diegene die letterlijk ‘een strijd voerden om het niet te moeten erkennen’. Met als flauw resultaat dat landen nu slechts ‘uitgenodigd’ worden om in hun klimaatplannen met het rapport rekening te houden.
Het contrasteert sterk met de oproep van VN-secretaris-generaal Guterres: “We moeten de ambitie verhogen, op alle fronten. Als we deze kans om in Katowice de doelstellingen te halen verspillen, zou dat niet alleen immoreel zijn, het zou suïcidaal zijn".
Kwetsbare bevolkingsgroepen blijven bedreigd
Ondertussen zien onze partnerorganisaties in het Zuiden de dagelijkse negatieve impact van de klimaatopwarming op de meest kwetsbaren. Zij blijven niet bij de pakken zitten. Al vele decennia wapenen ze met grote deskundigheid de bevolkingsgroepen met wie ze samenwerken tegen de klimaatveranderingen die op hen afkomen: strijd tegen honger, water- en bodembeheer, risicomanagement, duurzame land- en bosbouwtechnieken, strijd tegen erosie en verwoestijning…
Bovendien gaat het fundamenteel ook over de verdediging van mensenrechten die door de klimaatverandering onder druk staan, zoals voedselzekerheid, een gezond leefmilieu, grondrechten, drinkbaar water of toegang tot energie, bescherming van migranten of klimaatontheemden. Deze mensenrechten hebben een rechtstreekse link met het klimaatbeleid dat een land al dan niet voert.
Dat het respect voor mensenrechten deel zou uitmaken van de uitvoeringsregels voor het Akkoord van Parijs, was dan ook een centrale eis van de solidariteitsorganisaties. Maar in de loop van de onderhandelingen over het ‘Paris Rulebook’, werden de passages die over deze rechten gingen, één na één geschrapt. Andere rechten, zoals het recht op participatie, werden afgezwakt.
Gelukkig richtte COP24 het ‘platform lokale gemeenschappen en inheemse volkeren’ op. Dat moet er voor zorgen dat de inbreng van de deskundigheid van deze groepen gehoord wordt. Ook de verklaring voor een rechtvaardige transitie kan een hefboom zijn om nieuwe armoede te voorkomen.
En nu?
De voornaamste verdienste van het Paris Rulebook is, dat het er is, en dat het Akkoord van Parijs in 2020 van start kan gaan. Wat er ook is -en wat mij hoopvol stemt- is de massale mobilisatie en goodwill van burgers, organisaties én politici overal ter wereld, die klimaatrechtvaardigheid en solidariteit als een morele plicht beschouwen. Zij handelen vanuit het besef dat er wel degelijk iets fundamenteels aan de hand is. Zij geven een duurzame rechtvaardige toekomst nu al vorm.
Maar veel staat nog niet eens in de steigers: de snelle ambitieuze en grote structurele hervormingen die ons op het pad van de 1,5°C brengen. Beleidskeuzes die geen cosmetische aanpassingen zijn van het huidig consumptie- en productiemodel, maar een volledige systeemverandering mogelijk maken. Die systeemverandering moet rechtvaardigheid koppelen aan een economie die de planetaire grenzen respecteert.
Of om het met paus Franciscus te zeggen: een systeemverandering ‘die zowel de schreeuw van de aarde hoort, als die van de arme.’
Karel Malfliet
Beleidsmedewerker Ecokerk. Volgde als waarnemer ook voor Broederlijk Delen de klimaattop in Katowice, Polen.
