Over de manier waarop we ons voedsel produceren en consumeren bestaat er wereldwijd, en dus ook in ons land, een levendig debat.
Dat is niet toevallig. Landbouw en onze voedselconsumptie vormen een van de belangrijke thema’s in het klimaatdebat.
Landbouw zorgt voor het broodnodige voedsel voor alle mensen maar heeft een impact op zijn omgeving, positief en negatief.


Ook paus Franciscus heeft het erover in zijn encycliek ‘Laudato Si’, waar hij het verband legt tussen ons menselijk handelen en klimaatverandering, honger, verlies aan biodiversiteit, milieuverontreiniging, armoede en vluchtelingenstromen…


De manier waarop we aan landbouw doen is een keuze die slechts beperkt door de boer wordt gemaakt. Markt, consumenten, landeigenaars, Retail, beleid, internationale overeenkomsten ... zijn meer en meer bepalend.


En wat is onze rol daarbij? Als we willen dat landbouw een deel van de oplossing wordt, en ophoudt een deel van het probleem te zijn, zal dat moeten blijken uit onze keuzes als consument.

 klimaatnetwerk symbolen0008

 

We kunnen kiezen  
Kies lokaal: ban de lange keten 
Kies lokaal: koop voedsel van de Korte Keten 
Kies lokaal: samen voedsel produceren 
Kies lokaal: steun duurzame lokale landbouw 
Kies lokaal: koken met streekeigen producten 
Kies lokaal: zet je gemeentebestuur op de goede weg  

 
We kunnen kiezen

Op alle vlakken kunnen mensen keuzes maken. Hoe kunnen wij het verschil maken? Meer en meer mensen willen eerlijk en gezond voedsel op het menu, met een kleine ecologische voetafdruk. Ze zoeken manieren om opnieuw betrokken te worden bij de duurzame productie en distributie.

Ook boeren willen duurzame keuzes maken. Bijvoorbeeld door zelf energie te produceren. Of door te werken aan een gezonde bodem en duurzame productiemethoden. Of door zelf eiwitrijke voedergewassen te telen voor hun dieren, in plaats van geïmporteerd voeder te kopen. Maar voor deze keuzes hebben ze kansen nodig. En landbouwgrond. En consumenten voor wie goed eten iets waard is.

Het is ook een keuze voor sociale rechtvaardigheid. Dicht bij huis, maar ook ver van hier, in landen waar nu de beste gronden vaak in gebruik zijn om groenten te telen voor onze consumptie of veevoeder voor onze veeteelt, ten koste van de lokale boeren, hun gronden, hun inkomen, hun woongebieden, hun bossen en hun watervoorraden.


Kies lokaal: ban de lange keten

Een belangrijk element in de discussie, is de zogeheten lange voedselketen, met de vele voedselkilometers die nodig zijn om landbouwproducten van overal, als voedingsproduct, veevoeder of grondstof samen te brengen en er aan het eind van de keten een verpakte maaltijd, snelle hap of snack van te maken voor de verwende westerse consument.

Landen uit het Zuiden exporteren samen met hun landbouwgewassen ook de miljoenen liter water die nodig waren om ze te produceren. Ze laten toe dat bossen en biodiversiteit verdwijnen en de bodemvruchtbaarheid wordt aangetast. Onze ganse consumptiemachine kost massa's energie en veroorzaakt bovendien een ontoelaatbaar grote voedselverspilling.


Kies lokaal: koop voedsel van de Korte Keten

Ook met je groep kun je die keuzes maken, voor je receptie, voor je parochiefeest, voor de Solidaire Maaltijd van Broederlijk Delen, voor je schoolfeest, voor de jaarlijkse BBQ voor de leden, voor het bereiden van de maaltijden op het kamp van de jeugdbeweging...

  • Korte keten is een manier van verkopen waarbij er een rechtstreekse band is tussen producent en consument. Op die manier kan de landbouwer zijn prijs, de productiemethode en het aanbod zelf bepalen. Met zo'n transparant systeem is hij niet enkel een ambassadeur voor zijn product maar voor de hele korte keten.
    Als consument krijg je in ruil verse en kwaliteitsvolle producten recht van bij de boer. Zonder veel voedselkilometers of verpakkingsafval. En bovendien ondersteun je de lokale economie. In de korte keten vind je verschillende soorten verkooppunten: hoevewinkels, boerenmarkten, automaten, zelfpluktuinen, groenteabonnementen en voedselteams. Je vindt hen op de website Recht van bij de Boer.
  • De voedselteams zijn een van de pioniers van de Korte Keten en van het bij mekaar brengen van producenten en consumenten.
  • Ook Boeren & Buren is een Korte Keten Netwerk. Producenten leveren aan een Buurderij in de buurt. Consumenten kunnen online verse producten bestellen, en ze afhalen bij de Buurderij, waar ze ook de producenten ontmoeten.
  • Linked.Farm is een coöperatie van producenten die eveneens verkopen via de Korte Keten
  • Wie specifiek op zoek is naar biologische producten, zit goed bij Bio mijn natuur. Geef je postcode in, en vind alle biopunten in je buurt. 
  • Terecht voorzien heel wat groepen voor hun feesten in een vegetarisch alternatief. Sommige groepen kiezen bewust voor een volledig vegetarische maaltijd. Ideeën voor een lekkere vegetarische schotel vind je altijd op de website van EVA (Ecologisch Vegetarisch Alternatief). 
  • Recent zagen in een aantal steden in ons land ook de eerste verpakkingsvrije winkels het daglicht. Een goede keuze om voedselverspilling tegen te gaan (je koopt enkel wat je zult gebruiken) en de eindeloze stroom verpakkingsmaterialen een halt toe te roepen. 
  • En in mei 2016 opende in de Matonge-wijk in Brussel BelgoMarkt de deuren, de enige supermarkt in het land die enkel Belgische Korte Ketenproducten verkoopt.
  • Voor producten uit het Zuiden ben je uiteraard goed bij het aanbod van Fairtrade.

 
Kies lokaal: samen voedsel produceren

Op het balkon, in een vierkantemetertuin, in een stadsboerderij, op een braakliggend stuk grond in de buurt, op een samen gekochte akker, in een volkstuintje... zelf voedsel produceren is populairder dan ooit. Zelf geteelde kruiden, groenten of fruit zijn vers en lekker. En niet zelden brengen ze mensen bij mekaar in een boeiend gezamenlijk project.

  • Ben je op zoek naar een tuin waar je zelf groenten kweekt of in je vrije tijd in ontspant, maar heb je zelf geen tuin? Of heb je een tuin, maar heb je te weinig tijd of mogelijkheden om hem te onderhouden? Dan is het project 'Starten met een deeltuin' van KVLV (nu FERM) misschien iets voor jou. Samen deeltuinieren is een mooie manier om kennis te maken met buren, met tuinieren en om meer verbonden te leven met mens en natuur. In de uitgebreide brochure vind je praktische tips, advies en afspraken om te starten met een deeltuin. De brochure is uitgewerkt door i.s.m. VELT. Je vindt er ook nuttige tips over juridische aspecten, vergunningen, een modelcontract, enz... Misschien is dit ook een tip voor parochies, kloosters of groepen die een ongebruikt stuk grond of tuin hebben.
  • Op iets grotere schaal, is het project Samentuinen van VELT. Momenteel tuinieren zo'n 1800 gezinnen in een 80-tal samentuinen. Soms krijgt iedere deelnemer een eigen perceeltje, soms bewerkt iedereen samen de gehele oppervlakte. Ook VELT biedt op de website een uitgebreid ondersteuningspakket. 
  • De vzw Tuinhier (vroeger "De Vlaamse Volkstuin-Werk Van De Akker") is een vrijwilligersvereniging die het amateur-tuinieren in Vlaanderen organiseert en vormgeeft. De vzw verenigt de gekende volkstuintjes, en heeft zo'n 25.000 leden. Tuinhier lanceerde ook het 'Ecologisch tuinkeurmerk', een label voor volkstuinen en samentuinen. 
  • Een groeiend aantal initiatieven voor stadslandbouw en stadstuinbouw zagen de voorbije jaren het daglicht. Ook hier is VELT actief, evenals Landelijke Gilden, die een dossier stadslandbouw en stadstuinieren uitwerkten. Op hun website kan je ook een portfolio raadplegen, evenals een overzicht van hun aanbod voor schooltuinen.


Kies lokaal: steun duurzame lokale landbouw

De landbouw is al jaren een sector die regelmatig in ademnood verkeert. Lage lonen en stijgende kosten doen velen de das om. De sector die zorgt voor ons dagelijks voedsel verdient steun en respect. Dit is een uitnodiging om als groep contact te leggen met lokale producenten, hun deskundigheid te waarderen, hun producten te kopen en hun inspanningen te ondersteunen.

Toegang tot grond is een cruciale factor, vooral voor startende bedrijven. Landbouwgronden zijn meestal verpacht aan actieve boeren. Volgens de pachtwet is dat voor periodes van 9-18-27 jaar. Soms komt een stuk landbouwgrond weer vrij, en moet de eigenaar bepalen aan wie het opnieuw verpacht zal worden. Ook hier is het goed om bewust te kiezen voor een aantal duurzaamheidsdoelstellingen: innovatieve boeren die hun CO2-uitstoot terugdringen, producenten die lokaal voedsel willen telen, voor de korte keten, voor biologische landbouw, een zelfoogstboerderij of voor Community Supported Agriculture (CSA). Zelf kunnen boeren ook beroep doen op recente initiatieven die hun rol als voedselproducent versterken in deze tijd van transitie en groeiende aandacht voor duurzaamheid:

  • Het Innovatiesteunpunt van de Boerenbond staat boeren bij met gepast advies om hun bedrijf om te schakelen naar bio, naar vermindering van uitstoot, naar zelf energie produceren, enz... 
  • Het Steunpunt Korte Keten van FERM/Agra biedt begeleiding en ondersteuning voor producenten die willen starten met thuisverkoop en verkoop via korte keten.
  • Voedsel Anders is een beweging van organisaties die streven naar een overgang naar agro-ecologie. Agro-ecologie betekent dat we voedsel produceren op een manier die echt duurzaam is. Lokaal, met de natuur en de kringloop mee. Met respect voor de rechten, de kennis en de noden van de mensen die het produceren.
  • De coöperatie van De Landgenoten werd eind april 2014 opgericht door een netwerk van middenveldorganisaties: BioForum Vlaanderen, Bond Beter Leefmilieu, CSA Netwerk, De Kollebloem, De Wassende Maan, FIAN Belgium, Hefboom, Land-in-zicht, Landwijzer, Natuurpunt, Oxfam Solidariteit, Terre de Liens, Terre-en-vue, Velt, Voedselteams, Wervel en Widar.
    De Landgenoten zoekt landbouwgrond voor bioboeren, vaak startende bedrijven. Als grondeigenaar kan je de grond aan hen verkopen, of de grond met hun bemiddeling verpachten aan een boer. 
  • Het CSA-netwerk vzw is een netwerk van bedrijven die werken volgens het principe van de Community Supported Agriculture.
  • Met de campagne ‘Zondag vleesdag’ pleit Wervel voor ‘minder en beter vlees’. Veehouderij en vlees perfect passen in een duurzaam landbouw- en voedingssysteem als de veehouderij deel uitmaakt van de gesloten voedselkringloop, en niet afhankelijk is van ingevoerde veevoeders zoals de genetisch gemanipuleerde en met pesticiden grootgebrachte soja die bovendien ook een ontbossing en een ecologische kaalslag veroorzaakt in landen als Brazilië.


Kies lokaal: koken met streekeigen producten

  • Op de website lekkervanbijons.be vind je tal van recepten met producten die in eigen land geteeld of geproduceerd worden.
  • 'No waste cooking - Van aardappelschil tot wortelloof' is een van de kookboeken, uitgegeven door FERM (vroeger KVLV). In de keuken worden veel plantendelen afgesneden en weggegooid als afval. Zonde, want vaak zijn het lekkere ingrediënten voor verrassende menu's.
  • Welke schoolmaaltijden krijgen onze kinderen voorgeschoteld? En bejaarden in de woonzorgcentra? Of de zieken in de hospitalen? Met het project “Lunch met LEF” nodigt Wervel uit om te kiezen voor Lokaal, Ecologisch en Fair (LEF). Misschien ook iets voor jouw school of instelling?


Kies lokaal: zet je gemeentebestuur op de goede weg

Hoe vormt de gemeente de brug tussen voedselproducent en –consument, en hoe kunnen lokale besturen in samenwerking met burgers en lokale actoren inzetten op duurzame voedselstrategieën en op de 'korte keten' van productie en consumptie? Heeft de gemeente landbouwgronden in bezit, en verhuurt ze die aan boeren die instaan voor lokale voedselproductie?

Is je gemeente een FairTradeGemeente? Dan voldoet ze aan zes criteria die aangeven dat zij en haar inwoners eerlijke handel en duurzame lokale voeding een warm hart toedragen, én er ook effectief werk van maken.

Het is de moeite waard om eens na te gaan hoe het gemeentebestuur met dit alles omgaat. En of de politieke partijen die elke zes jaar naar uw stem hengelen er aandacht voor hebben in hun programma.
De gemeentebesturen krijgen er alvast ondersteuning voor vanuit de Vlaamse overheid. Sinds oktober 2011 is er een ‘Strategisch Plan Korte Keten’, en sinds 2017 subsidieert de Vlaamse overheid het Netwerk Lokale Voedselstrategie, een samenwerking tussen de VVSG en de VLM.

 

Meer weten

  • Eos Tracé brengt in kaart welke weg onze voeding aflegt: van teelt, verwerking, transport en consumptie tot afvalverwerking. De journalisten van EOS zoeken uit wat de impact is op het milieu en je gezondheid, de sociale aspecten en het dierenwelzijn.
  • Het Vlaams Infocentrum Land- en Tuinbouw (Vilt) volgt de actualiteit uit de voedingssector.
  • Veldverkenners probeert de burger dichter bij de boer te brengen en helpt je het platteland van morgen te ontdekken.

  • Prof. Johan De Tavernier (KU Leuven) bekijkt in onderstaand filmpje de complexe relatie tussen voedsel, natuur en religie vanuit het perspectief van het christendom. Nergens worden we met onze neus meer op de harde ecologische werkelijkheid van ons bestaan geduwd dan op ons bord. Omdat we moeten eten om te overleven, zijn we intiem verbonden met alles op deze planeet. Tegelijkertijd roept het thema veel vragen, tegenstrijdige visies en onzekerheden op. Voedsel produceren is een wijze van omgaan met de aarde, maar voedsel heeft ook te maken met rechtvaardigheid. Eten is geweten en geweten vraagt om weten.