Over het ontstaan van het Netwerk Rechtvaardigheid & Vrede

Doorheen de tijd heeft de Commissie Rechtvaardigheid en Vrede verschillende gedaantes aangenomen. Hieronder duiken we in de historiek en staan we stil bij enkele belangrijke momenten in de geschiedenis van de Commissie / het Netwerk Rechtvaardigheid en Vrede. 

Commissie Justitia et Pax

Kort na het Tweede Vaticaans Concilie (1962 – 1965) startte Paus Paulus VI de Pauselijke Raad voor Rechtvaardigheid en Vrede. Hij schreef de encycliek Populorium progressio (26 maart 1967) en hij riep op om in de bisdommen overal ter wereld commissies op te richten om zich bezig te houden met kwesties van rechtvaardigheid en vrede. 

In Populorium progressio, het “handvest” van Justitia et Pax, wordt de taak van de Pauselijke raad omschreven als “in heel het volk Gods een volledig bewustzijn te wekken van de rol welke het in deze tijd te vervullen heeft: het bevorderen van de ontwikkeling van de armere volkeren, het stimuleren van de sociale rechtvaardigheid onder de naties, het verlenen van hulp aan de minder ontwikkelde landen op zo’n manier dat zij zelf uit eigen middelen in hun ontwikkeling kunnen voorzien” (PP 142).

Hoofddoel is dus rechtvaardigheid en vrede in de wereld te promoten, dit in het licht van het evangelie en de sociale leer van de kerk 

Na een experimenteerperiode van 10 jaar gaf de Paus zijn definitieve fiat met de motu proprio Justitiam et Pacem op 10 december 1976. Maar de Belgische Bisschoppenconferentie wachtte zo lang niet om ook een commissie op te richten en in 1967 al zag de Commissie Justitia et Pax het levenslicht. 

Kommissie Rechtvaardigheid en Vrede

Begin jaren 1970, samen met de oprichting van drie cultuurgemeenschappen in België en dus de overheveling van bevoegdheden Taalgebruik en Cultuur naar de gemeenschappen in ons land, werd de Belgische commissie gesplitst in een Franstalige en een Nederlandstalige afdeling (1974). 

De Franstalige Commission Justice et Paix werd later door de Waalse overheid erkend als ngo – en functioneert als dusdanig tot op vandaag. 

De Vlaamse ‘Kommissie’ werd opgevat als een koepelorganisatie van en voor christelijk geïnspireerde organisaties in Vlaanderen. In een toelichting van 1978 schreef toenmalig afgevaardigde bisschop Schreurs dat de commissie Rechtvaardigheid en Vrede “niet zomaar een toevallige groep van Christenen is want:

• Rechtvaardigheid en Vrede wordt opgericht door de Bisschoppenconferentie met als opdracht problemen van rechtvaardigheid en vrede te behartigen, en
• deze commissie wordt samengesteld op een wijze die een zekere representativiteit van de kerkgemeenschap nastreeft.” 

Vanuit deze samenstelling werd in 1978 geopteerd voor een commissie als “koepelorganisatie”. De leden waren alle (potentieel) christelijk geïnspireerde organisaties in Vlaanderen, die zich bezighielden met pastoraal, welzijnszorg, evangelisatie, ontwikkelingssamenwerking, vredeswerk, onderwijs, sociale organisaties, jeugdorganisaties, regionale en diocesane commissies rond rechtvaardigheid en vrede.

Vanaf 1980 erkende de Belgische overheid deze ’Kommissie Rechtvaardigheid en Vrede’ officieel als ngo en werd ze gesubsidieerd door het Belgisch Ministerie van Ontwikkelingssamenwerking. Deze subsidie, samen met de subsidie van de Bisschoppenconferentie en de ledenorganisaties en donaties, maakte een permanent secretariaat en een educatiedienst mogelijk waar men aan specifieke thema’s en vragen werkte van de ledenorganisaties.  Bovendien waren er in de jaren 1970, 1980 en 1990 contacten met het toenmalige ABOS (Algemeen Bestuur voor Ontwikkelingssamenwerking) en met buitenlandse Justitia et Pax Commissies in Afrikaanse en vooral Latijns-Amerikaanse landen. 

De relaties van de Commissie Rechtvaardigheid en Vrede Vlaanderen met de Pauselijke Raad verliepen via de Belgische Bisschoppenconferentie, die de officiële gesprekspartner was van de Pauselijke Raad.

Netwerk Caritas Solidariteit

Acht solidariteitsacties bundelden rond 1999 hun krachten en het Netwerk Caritas Solidariteit (NCS) was een feit. Aanleiding was eerder praktisch van aard: de gewijzigde wetgeving op vlak van ngo’s die de nauwere samenwerking en associatievorming wilde benadrukken (wet op programmafinanciering). Bovendien leefde binnen de Caritaskoepel de wens om een duidelijker onderscheid te maken tussen de operationele werking (op het terrein) en de institutionele werking (in de instellingen). 

Alle acht – Broederlijk Delen, Caritas Gemeenschapsdienst, Caritas Hulpbetoon, Caritas Internationaal Hulpbetoon, Kerkwerk Multicultureel Samenleven, Missio, Pax Christi Vlaanderen en Welzijnszorg – herkenden zich in de gemeenschappelijke wortels en inspiratie: de eeuwenoude geloofstraditie waarin de zoektocht naar een menswaardige samenleving en naar de Naam van God onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Het Netwerk Caritas Solidariteit functioneerde als feitelijke vereniging, en was geen vzw. 

Werk maken van de liefde in het eigen leven en in de bredere samenleving vanuit christelijk geloof.

De Commissie Rechtvaardigheid en Vrede functioneerde als secretariaat voor het Netwerk Caritas Solidariteit. Daarnaast bleef het ook het aanspreekpunt voor de andere commissies Rechtvaardigheid en Vrede, zowel voor de diocesane commissies in Vlaanderen, als voor de Franstalige Commission Justice et Paix in België, de commissies van andere (Europese) landen en de Pauselijke Raad Justitia et Pax. 

De eerste voorzitter – en medeoprichter – van het Netwerk Caritas Solidariteit was Jan Dumon. Sabine Poleyn was halftijds stafmedewerker en coördinator. Luc Claessens, toenmalig directeur van Broederlijk Delen, werd secretaris. 

Netwerk Rechtvaardigheid & Vrede

Een statutenwijziging drong zich op, ook onder druk van gewijzigde wetgeving rond feitelijke verenigingen en vzw’s. Bovendien bleek er te veel verwarring rond de naam en de werking van enerzijds de commissie als officiële commissie rechtvaardigheid en vrede en anderzijds het netwerk als netwerk van christelijke solidariteitsorganisaties. Daarom werd in 2004 beslist om het Netwerk Caritas Solidariteit om te vormen tot een vzw: Netwerk Rechtvaardigheid & Vrede vzw werd boven de doopvont gehouden. De studiedienst van de Commissie Rechtvaardigheid en Vrede ging bij deze omvorming op in de studiedienst van Broederlijk Delen. Van feitelijke vereniging overgaan naar een vzw-structuur betekende dat zich een bestuur en algemene vergadering moesten vormen. Het bestuur bestond uit de voorzitters en directeurs van de lidorganisaties (dus twee leden uit iedere lidorganisatie), een onafhankelijke voorzitter en ondervoorzitter. In totaal waren er 20 bestuurders. In de Algemene Vergadering was naast de bestuurder, ook de bisschop-referendaris lid. 

Het Netwerk (NRV) bleef een netwerk van acht katholieke solidariteitsorganisaties en enkele diocesane commissies Rechtvaardigheid & Vrede - elk met hun eigen werking. Bovendien kon het Netwerk zelf ook initiatieven nemen en projecten of activiteiten organiseren. 

De werking van het Netwerk Rechtvaardigheid & Vrede draaide rond drie basisfuncties: 

1. de deelnemende organisaties een forum bieden voor uitwisseling, afspraken maken en studie 
2. gezamenlijke standpunten innemen (nationaal en internationaal politiek beïnvloedend werk) 
3. samen christelijk geïnspireerde innovatieve acties mogelijk maken (bv. rond ecologie en spiritualiteit)

Voorzitter in die jaren was Jef Felix. Tine Ternest was coördinator. 

Ecokerk

In 1983 ging, na een oproep van de Wereldraad van Kerken, het Conciliair Proces voor Vrede, Gerechtigheid en Heelheid van de schepping van start. In het kader daarvan vond enkele jaren later, in 1989, in Bazel een oecumenische bijeenkomst plaats met protestantse, orthodoxe en rooms-katholiek vertegenwoordigers. Daar werd ‘Zorg voor de schepping’ als derde luik toegevoegd aan de inzet voor Vrede en Rechtvaardigheid binnen de christelijke kerken van Europa. 

Sindsdien groeide binnen het Netwerk de wens om dit thema mee op te nemen in de werking, ook omdat enkele lidorganisaties de thema’s rond klimaatverandering en milieuschade opnamen in hun eigen campagnes. Zo was er bijvoorbeeld de campagne “Ontwikkeling tegen welke prijs” van Broederlijk Delen in 1989.

Integrale ecologie 

In 2005 vertrouwden de Belgische bisschoppen aan NRV de opdracht toe om een christelijke visie uit te werken rond ecologie en spiritualiteit, en te zoeken naar wegen om deze visie in praktijk te brengen, aangepast aan de situatie van de kerkgemeenschap in Vlaanderen en Brussel. Dit betekende de start van Ecokerk als inhoudelijke deelwerking van het NRV. 

Ecokerk kreeg eigen stuurgroep, met een voorzitter, vertegenwoordigers vanuit elk (Vlaams) bisdom, en leden uit lidorganisaties en/of partnerorganisaties. Van in het begin was Ecokerk ook een oecumenisch initiatief, waardoor ook de Verenigde Protestantse Kerk in België (VPKB) een vertegenwoordiger in de stuurgroep heeft. 

Sinds 2015 is de encycliek Laudato Si’ richtinggevend. Ecokerk zag altijd al de vraagstukken, verbonden met ecologie, gerechtigheid en vrede als één geheel. Ecologie is bij Ecokerk niet ‘los verkrijgbaar’, maar staat altijd in relatie met de strijd tegen armoede en onrecht. Dat is wat paus Franciscus samenvattend ‘integrale ecologie’ noemt. 

Ecokerk richt zich vandaag tot het brede kerkveld: bisdommen, parochies, congregaties, bewegingen en organisaties, geloofsgemeenschappen, onderwijs, het middenveld en de solidariteitsorganisaties van het NRV. 

Zorg voor een diaconale Kerk

De lidorganisaties van NRV hebben solidariteit en diaconaal handelen altijd hoog in het vaandel gedragen. Het zijn concrete manieren om rechtvaardigheid, vrede en zorg voor de schepping waar te maken. De inhoudelijke werking  ‘Zorg voor een diaconale Kerk’ van het NRV startte in 2014 met het project ‘Zorg voor een diaconale Kerk.’ Deze werking vertrekt vanuit de diaconale identiteit van de lidorganisaties van het NRV.

De lidorganisaties vinden elkaar in een gemeenschappelijke optie om te werken aan menselijke waardigheid, rechtvaardige maatschappelijke verhoudingen en geweldloos verzet tegen alle vormen van uitsluiting.

Doelstelling van de werking “Zorg voor een diaconale Kerk” is de toekomst van de diaconie in Vlaanderen richting geven, diepgang verlenen en zichtbaar maken. Basis is de traditie van de sociale leer van de Kerk en bevrijdingstheologische perspectieven. De diaconiewerking is aanspreekpunt voor de inhoudelijke en methodische ondersteuning van diaconale organisaties en medewerkers. Doorheen de verschillende initiatieven ijvert “Zorg voor een diaconale Kerk” voor sterke verbindingen tussen geloofsgemeenschappen, diocesane initiatieven en de solidariteitsorganisaties van het NRV. 

Welzijnsschakels als negende lid

Het Netwerk groeide haast spontaan uit tot negen leden, omdat Welzijnsschakels, ontstaan uit Welzijnszorg, zich verzelfstandigde als sociaal-culturele vereniging. 

De eerste Welzijnsschakels zagen in 1991 het levenslicht. De jaarlijkse campagne ‘armoede uitsluiten’ van Welzijnszorg confronteerde mensen met problemen die ze ook in hun lokale omgeving herkenden, zoals groeiende individualisering, vereenzaming, achterstelling en sociale uitsluiting. De vraag leefde hoe ze, naast het voeren van sensibiliseringsacties, op deze problemen ook daadwerkelijk en op permanente wijze konden inspelen.

In 1996 verzelfstandigde Welzijnsschakels. Het aantal Welzijnsschakels groeide gestadig aan doorheen Vlaanderen. Eigen medewerkers in de regio’s ondersteunen de lokale vrijwilligersgroepen.

In 2003 diende Welzijnsschakels een aanvraag in voor een startsubsidie als nieuwe sociaal-culturele vereniging. Welzijnsschakels telde dan bijna 100 groepen, lokaal actief rond armoedebestrijding. Vandaag is WZS verder gegroeid tot 130 groepen, heeft een erkenning als sociaal-culturele vereniging (sedert 2006) én als een landelijke vereniging waar armen het woord nemen!

Werkgroepen verbreedden de werking van NRV

Doorheen de jaren heeft het Netwerk Rechtvaardigheid en Vrede verschillende initiatieven ontplooid om de samenwerking en uitwisseling tussen de lidorganisaties te bevorderen. Vooral onder voorzitterschap van Marcel Cloet (2011-2017) en coördinator Pieter Vandecasteele (2012-2018) werden verschillende werkgroepen ingericht: 

• Kinderen Jongeren Solidariteit (KiJo Solidariteit), een al langer bestaande samenwerking met Katholiek Onderwijs Vlaanderen, Studio Globo en Chiro , kreeg opnieuw vorm met onder meer het inrichten van een jaarlijkse netwerk- en ontmoetingsdag
• Communicatie/media, met uitwisseling tussen de verschillende communicatiemedewerkers, inrichten van een studiedag, bijv ‘Media en conflict, impact van berichtgeving’ met Peter Verlinden (2016) 
• Vrijwilligerswerk, met studiedag ‘Vrijwilligerswerk in beweging. Omgaan met tendensen van vrijwilligers in bewegingen en organisaties’ (2015) 
• Fondsenwerving, met uitwisseling en informatie delen van de verschillende medewerkers fondsenwerving, workshops ‘filantropie en fondsenwerving’ (2014), op punt stellen van een campagnekalender,… 
• Bewogen verzet, met onder meer “lunchcauserieën” (bijv Huub Oosterhuis – “Red hen die geen verweer hebben” of Marcel Cloet – “Solidariteit zit ons niet in de genen…” (2013), herdenkingsvieringen (voor overleden personeel, vrijwilligers, familie,…)
• Beleidsbeïnvloeding, met bijv de studiedag ism Porticus en ICT-consulting over communicatiestrategie en beleidsbeïnvloeding (2017)
• Ad-hoc vormingsaanbod op vraag van leden 

 Bedoeling was om de onderlinge samenwerking te stimuleren, niet enkel op bestuursniveau, maar ook op niveau van de medewerkers van de lidorganisaties van het Netwerk. 

Vandaag

Negen effectieve of stichtende leden vormen vandaag het Netwerk Rechtvaardigheid & Vrede: Broederlijk Delen, Caritas International, Caritas Vlaanderen, Missio, ORBIT, Pax Christi Vlaanderen, Present, Welzijnsschakels en Welzijnszorg. Studio Globo, het vroegere Top Kinderen, later Kinderwereldatelier, met wie het netwerk – en enkele solidariteitsorganisaties van het netwerk – een structurele samenwerking heeft, is toegetreden lid (sinds 2017). 

Het netwerk is en blijft gegrond in de traditie van het sociaal denken van de Katholieke Kerk, en zet zich in voor menselijke waardigheid, rechtvaardige maatschappelijke verhoudingen, integrale ecologie en geweldloos verzet tegen alle vormen van uitsluiting. 

Het Netwerk Rechtvaardigheid en Vrede is een platform voor dialoog, samenwerking en delen van expertise tussen de solidariteitsorganisaties en eventuele partners. 

De bisschop-referendaris en de secretaris-generaal van de bisschoppenconferentie zijn opgenomen als bestuursleden. De Algemene Vergadering is uitgebreid met vertegenwoordigers uit de diocesen (de betrokken vicaris of iemand van de dienst diaconie), de directeur van Studio Globo en de voorzitter van de stuurgroep Ecokerk. 

Het Netwerk onderhoudt een nauwe band met de Belgische bisschoppenconferentie. 

Samen met de Commission Justice et Paix Wallonie is het Netwerk vertegenwoordigd in het Europese netwerk Justitia et Pax Europa en in het internationale netwerk. 

De Pauselijke Raad voor Justitia et Pax is intussen opgenomen in het Dicasterie ter Bevordering van de Gehele Menselijke Ontwikkeling in het licht van het Evangelie (ingesteld door Paus Franciscus op 17 augustus 2016 door het motu proprio Humanam progressionem). Wereldwijd zijn er ongeveer 160 commissies Rechtvaardigheid en Vrede actief. 

Vier mensen, een voorzitter en drie betaalde medewerkers zetten zich elk deeltijds in voor het Netwerk. Sinds 2019 is Staf Peeters coördinator en Professor Johan Verstraeten voorzitter. 

Missie van het Netwerk Rechtvaardigheid & Vrede 

Met deze missie wil het Netwerk Rechtvaardigheid & Vrede de interne en externe netwerking verduidelijken. Het Netwerk Rechtvaardigheid & Vrede 

• is een netwerk ontstaan vanuit en van christelijk geïnspireerde solidariteitsorganisaties 
• die elkaar vinden in de gemeenschappelijke optie te werken aan 
• menselijke waardigheid, rechtvaardige maatschappelijke verhoudingen en geweldloos verzet tegen alle vormen van uitsluiting en discriminatie. 

De traditie van het sociaal denken van de Katholieke Kerk vormt hiervoor een belangrijke inspiratiebron. Daarom is het ook een kerkverbonden netwerk met een open geest van samenwerking naar derden hier en wereldwijd.

Het Netwerk is de lokale (Vlaamse) afdeling van het internationale netwerk van de Commissies Rechtvaardigheid en Vrede. 

Opdrachtverklaring van het Netwerk Rechtvaardigheid & Vrede

Met deze opdrachtverklaring wil het Netwerk Rechtvaardigheid & Vrede verhelderen waarvoor het staat. Het Netwerk Rechtvaardigheid & Vrede wil als netwerk prioritair inzetten op:

• Kennismaking met en uitwisseling van initiatieven van de lidorganisaties
• Onderlinge (kalender)afstemming van campagnes die zich richten tot een breed publiek en specifieke doelgroepen
• Delen van expertise door én een gemeenschappelijke analyse van maatschappelijke vraagstukken, én het innemen van gemeenschappelijke standpunten
• Het uitbouwen van een relatie met de Belgische Bisschoppen en derden om de eigen kennis en kunde van de lidorganisaties in te kunnen zetten als experten ter zake
• Het ontwikkelen van gemeenschappelijke overleg-, vormings- en publieksactiviteiten waar dat een meerwaarde betekent voor de maatschappelijke inzet van het brede publiek en de specifieke doelgroepen van de lidorganisaties.
• Samenwerking in binnen- en buitenland met instellingen en organisaties die willen bijdragen tot de gemeenschappelijke optie.