'Gij zult' lees ik als een belofte: 'Als het leven goed is, dan zul je...'

"Voor alles moet de mensheid veranderen"

Uit de encycliek Laudato Si'

"Veel zaken moeten geheroriënteerd worden, maar voor alles moet de mensheid veranderen. Het besef van een gemeenschappelijke oorsprong, van een wederzijdse afhankelijkheid en van een gedeelde toekomst met allen is onontbeerlijk. Dit fundamentele bewustzijn moet het ontstaan van nieuwe overtuigingen, gedragingen en levensvormen mogelijk maken. Zo komt een grote culturele, spirituele en educatieve uitdaging aan het licht die uitgaat van een lang herstel." (Laudato Si' 202)

Tien groene geboden

Wat hebben de tien geboden te zeggen over duurzaamheid en de economie, vroeg prof. dr. Govert Buijs zich af.

Hij bewerkte de tien geboden in 2021 voor de manifestatie GroenGelovig: ‘Hieronder het resultaat, waarbij ik ze in omgekeerde volgorde langsloop – de moeilijkste (volgens Paulus) dus eerst. Ik lees daarbij het ‘Gij zult!’ als een belofte: als het leven goed is, dan zul je…’

Als het leven goed is, dan zul je...

10. … niet begeren.

Dat lijkt al direct de kern van de huidige economische en ecologische problematiek. De aarde geeft genoeg voor ieders behoeften maar niet voor ieders begeerten, sprak Gandhi eens. Een groene economie zal niet tot stand komen als we niet ook onze begeerten intomen en gaan ‘consuminderen’. Leuker kunnen we het niet maken.

9. … geen vals getuigenis spreken.

We hebben als mensen van de goede God intelligentie gekregen en daarmee een besef van waarheid. En een belangrijke manier – zeker niet de enige! – om waarheid te vinden is wetenschap. Daarom: heb respect voor wetenschappelijke inzichten. Neem feiten serieus en doe dus niet mee aan het verspreiden van nepnieuws of klimaatontkenning.

8. … niet van elkaar stelen.

De ontwikkeling naar een duurzame economie zal ook rechtvaardig moeten zijn. Duurzaamheid mag geen privilege van de rijken worden, die lekker met hun dure Tesla mogen komen waar Jan-met-de-diesel uitgebannen wordt. Ook wereldwijd: zuidelijke landen en arme stadswijken mogen niet de vuilnisbelt van de noordelijke consumptiesamenleving worden.

7. … betekenisvolle relaties bouwen en onderhouden.

De man-vrouwrelatie waarin mensen elkaar zowel als ‘tegenover’ als als ‘hulp’ gegeven zijn, staat symbool voor alle menselijke relaties. Bij de vergroening van de economie hebben we heel verschillende perspectieven en de grote variatie aan creativiteit hard nodig: van arm én rijk, van wit én zwart, van Noord én Zuid, van hoogopgeleid én van praktisch opgeleid.

6. … niet doden.

Oftewel: dan heb je respect, eerbied voor het leven. Ja, dat kan gaan om ongeboren mensenleven, maar ook om zeehonden die doodgeknuppeld worden, biodiversiteit die bedreigd wordt, bomen die verstikken, vogels die geen ruimte meer hebben.

5. … je vader en je moeder eren.

Als het leven goed is, zijn ook de relaties tussen generaties op orde. Vaders en moeders, ooit zelf ook kinderen, dienen zich eerbiedwaardig te gedragen, en niet alles in één generatie op te maken. Jongeren kunnen dankbaar aanvaarden wat ze krijgen en daar ook weer zo mee omgaan dat hun kinderen verder kunnen. Zo ontstaat een keten van zorgvuldige overdracht en leven we allemaal lang, op de aarde die God ons geeft.

4. … regelmatig rust houden, pauze, sabbat.

Je moet van ophouden weten en jezelf, de mensen om je heen, de dieren, ja, de hele aarde rust en hersteltijd gunnen. Geen 24 uurseconomie die alles en iedereen opjaagt en uitput. Neem rust, geef rust.

3. … de naam van de Eeuwige, je God, niet besmeuren.

Jouw reputatie straalt af op de God die je zegt te dienen. Als je beweert God te dienen maar jouw daden kloppen daar helemaal niet mee, besmeur je de Naam. Wie gelooft in een Schepper, maar niet zorgt voor de schepping, is ongeloofwaardig.

2. … geen afgoden dienen.

Het lijkt er vaak op dat we van onze economie een soort religie gemaakt hebben. We consumeren van wieg tot graf en hoe langer hoe meer ligt onze identiteit in onze materie. En wat gebeurt er als je afgoden dient? Dan word je er slaaf van.

1. … geen andere goden hebben.

Dit gaat niet over ‘kijk mij eens de ware god hebben en jullie lekker niet’, maar om toewijding. Bevrijd van de verslaving aan afgoden – imago, rijkdom, macht, vitaliteit – ben je vrij om de Schepper te dienen. Dat betekent dat je liefhebt wat de Schepper liefheeft, mede zorgt voor waar Hij voor zorgt, zorg draagt voor de bloei van heel de schepping.

G.J. Buijs

Prof. dr. Govert Buijs is hoogleraar Maatschappelijke en Economische Vernieuwing aan de afdeling filosofie van de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Vrije Universiteit Amsterdam.

Dit artikel is met zijn toestemming overgenomen uit Dienst 2022 nr 1.