Veerkracht.
Duurzaamheidsdenken levert ons een aantal veelzeggende begrippen op. Geen echte newspeach, want we kennen ze al lang. Maar in het kader van duurzaamheidsdenken krijgen ze een rijkere en meer radicale betekenis. Ik heb het dan over “transformatie”, “systeem- en scenariodenken”, en “veerkracht”.
Die laatste term is wel heel bijzonder, omdat hij de ernst en de onvoorspelbaarheid van de bedreigingen voor mens en planeet benadrukt, en meteen een antwoord aanreikt voor een hoopvol omgaan met problemen van klimaatverandering, sociaal economische onevenwichten, grondstoffen- en watertekorten, én stuitende menselijke traagheid in vergelijking met een snel evoluerende technologie. Veerkracht verwijst naar ons vermogen om ons aan te passen aan grote veranderingen, onder meer en volgens sommigen vooral, in ons ecosysteem. Dat betekent wel dat je je leven en denken moet veranderen. Zo eenvoudig is het dus niet, en behoorlijk radicaal.
Hoop doet leven.
De wetenschappen gebruiken in hun onderzoek de ingenieuze uitdrukking “rebus sic stantibus” (“op voorwaarde dat de zaken blijven zoals ze zijn”), om hun theorieën, redeneringen en gevolgtrekkingen “schokvrij” te maken. Zo kan je één of een paar variabelen laten evolueren, om te zien hoe je “aan de knoppen kan draaien”. Achter zo’n benadering zit een beeld van de mens, als zou die de wereld kunnen sturen: de maakbare mens in de maakbare wereld. Het groeidenken is daar helemaal aan opgehangen. Zo’n visie van gestage groei en verbetering kleurt ons denken sinds de Verlichting. Zelfs onze taal beperkt de zuurstof in ons brein. Wellicht verwijst de term “duurzaamheid” zelf nog teveel naar “de zaken laten voortbestaan zoals ze zijn”. “Transitie” sluit ons teveel op in de rechtlijnige beweging van normatief ongewenst naar normatief gewenst. Maar niet zo met veerkracht. Veerkracht is niet utopisch (de perfecte wereld bestaat niet), maar laat de menselijke hoop op een realistische manier binnenkomen. Hoop doet leven. Letterlijk.
Er zijn geen knoppen om aan te draaien
Veerkrachtdenken gaat uit van een realistische perceptie van de wereld, maar vertrekt vanuit een ander ontwikkelingsmodel. Er zijn geen knoppen om aan te draaien omdat de wereld veel choatischer is, dan de moderne mens wel denkt en omdat wat op ons afkomt of kan komen niet aan rechtlijnige prognoses kan worden onderworpen. Ontwikkeling gebeurt vaak in schokken, die levensbedreigend zijn. We hebben ze van oudsher meegemaakt: de verwoestende oorlogen en tornado’s of de ontluisterende bankencrisis. Veerkrachtdenken betekent, als psychologische term dan, dat je in elke menselijke situatie, hoe confronterend of uitzichtloos ze ook lijkt, bij jezelf een veerkracht kan “kweken” om ook in zo’n situatie te overleven en zelfs een zeker bestaansgeluk terug te vinden. Eigenlijk verwijst veerkracht naar aanpassingsvermogen als overlevingsstrategie.
OOK MIJ
Op Lichtmis van dit jaar, tijdens het Patroonsfeest aan de KU Leuven, kreeg de Zweedse ecoloog Carl Folke een eredoctoraat. In zijn Stockholm Resilience Center leidt hij inter- en transdisciplinaair onderzoek naar de manier waarop systemen veerkrachtig kunnen zijn. Zijn aandacht gaat vooral naar het ecosysteem, dat volgens hem al behoorlijk wat veerkracht heeft vertoond, als je ziet wat de mensheid heeft aangericht door grondstoffenverspilling en aantasting van de biosfeer. Maar de grenzen van die veerkracht zouden ons moeten dwingen om wijzer met groei- en verbeteringsdenken om te gaan. Want gezien de complexiteit van de ecologische veranderingen is “kurieren am Symptom” niet voldoende. Je moet een diversiteit aan mogelijke opties voorbereiden (niet wedden op dat éne paard). Het drieslagstelsel in de landbouw was een vroeg voorbeeld van een dergelijke vorm van duurzaamheidsdenken. Het milieu is niet zomaar een externaliteit van de economie, het is de voedende moeder voor mens en bedrijf. De natuur verandert ons, en wij veranderen de natuur. Groen in de stad is essentieel voor haar ecosysteem, een maatschappij moet zorg voor een goede genderbalans zien als de basis voor haar veerkracht.
Daarvoor is samenwerking nodigt met alle stakeholders en bestuursdomeinen in een nieuwe holistische setting, omdat dit de enige oplossing is voor het aanmaken van veerkracht. Ecokerk denkt in die richting met de slogan: “Het klimaat verandert OOK MIJ”. En Peter Sloterdijk’s imperatief: “Je moet je leven veranderen” werd de titel van de STUK Artefact tentoonstelling die op dit ogenblik in Leuven loopt. Geen twijfel mogelijk: de idee lééft.
Deze bijdrage van Katlijn Malfliet verscheen ook als column in Tertio nr 784 van 18/2/2015.
Over Carl Folke en veerkrachtdenken: lees deze bijdrage in KU Leuven Nieuws
Lees over veerkrachtdenken ook het artikel van Rudy Dhont in OIKOS 55/4/2010
