Dinsdag 21 januari kon de Werkgroep Detentie op belangstelling rekenen bij de officiële aftrap van “Wie sluit jij op?”. Samen met de partners en een geïnteresseerd publiek werd het programma van 2025 ontrold.
Waarom is aandacht voor detentie belangrijk in België?
Staf Peeters van het Netwerk Rechtvaardigheid en Vrede leidde de problematiek kort in.
In België worden verschillende groepen mensen opgesloten. Onze samenleving gelooft in verschillende vormen van detentie als hét antwoord op onaanvaardbaar menselijk gedrag. Maar ook bij andere sociale uitdagingen kiest België voor oplossingen waarbij mensen hun vrijheid wordt ontnomen of drastisch ingeperkt. Het meest schrijnende voorbeeld hiervan is de detentie van migranten zonder recht op verblijf.
In 2025 wil de Werkgroep Detentie de aandacht vestigen op twee groepen aan wie onze samenleving vrijheidsbeperkende maatregelen oplegt:
- Vluchtelingen en gedwongen migranten
- Veroordeelden en beklaagden
Voor vluchtelingen en gedwongen migranten weten we dat er elke dag mensen zijn die hun land verlaten omwille van geweld en politieke onderdrukking. Het Belgische opvangbeleid schiet daarbij tekort: er zijn mensen die op straat moeten slapen, en er zijn diegenen die opgesloten worden in gesloten asielcentra.
Voor veroordeelden en beklaagden is het onrustbarend dat onze samenleving zich steeds harder opstelt tegenover alles wat met dienstverlening aan gedetineerden te maken heeft.
Het Jubeljaar 2025 – dat wereldwijd gevierd wordt in de katholieke Kerk tot 6 januari 2026 – is een uitgelezen kans om deze problematiek onder de aandacht te brengen.
De zorg voor de medemens mag nooit verloren gaan
Bisschop Lode Van Hecke beklemtoonde dat Jubeljaren een Bijbelse oorsprong hebben. In Leviticus 25 lezen we dat God het volk Israël de opdracht gaf elk vijftigste jaar een heilig jaar van kwijtschelding te maken. In deze jaren kreeg iedereen een nieuwe kans: schulden werden kwijtgescholden, gevangen werden vrijgelaten,... Alle inwoners van het land werden gereïntegreerd in de samenleving.
Paus Franciscus neemt deze radicale Bijbelse oproep ter harte. Op 26 december nam hij het op voor gevangenen in een baanbrekend initiatief: voor de eerste keer in de geschiedenis opende een paus tijdens een Jubeljaar een heilige deur in een gevangenis. Tijdens zijn bezoek aan de Rebibbia gevangenis – waar hij Kerst vierde met gedetineerden, naastbestaanden, en gevangenispersoneel – vertelde de paus dat hoop en nieuwe kansen levensnoodzakelijk zijn voor mensen in detentie.
Bisschop Lode onderstreepte daarbij een passage uit de bul die de paus schreef voor het Jubeljaar: de tekenen van de tijd vragen erom veranderd te worden in tastbare tekens van hoop. Verschillende kwetsbare groepen in de samenleving, zoals gevangenen, vluchtelingen, armen,… wachten op zichtbare tekens van hoop van beleidsmakers: “De zorg voor onze medemens – wie hij of zij ook is – mag nooit verloren gaan. Zo houden we de hoop zichtbaar”, besloot de Gentse bisschop.
Vele stemmen, vele partners
Tijdens de voorstellingsronde konden de leden van de Werkgroep iets van hun eigen werking uit de doeken doen. Ze brachten daarmee ook elk een eigen perspectief in.
Leo de Weerdt – hoofd van de aalmoezeniersdienst van het gevangeniswezen – hekelde het contrast tussen de schrijnende omstandigheden in onze gevangenissen en de hoge welvaart in de Belgische samenleving. Daarbij is de situatie de afgelopen 25 jaar opvallend verslechterd.
Zijn collega-gevangenisaalmoezeniers Pieter De Witte en Geert-Jan Zuijdwegt stelden de Leerstoel ‘Detentie, Zingeving en Samenleving’ voor: via dit platform maken zij de academische wereld bewust van essentiële onderzoeksvragen over detentie die ethisch – en zelfs politiek – van aard zijn: wat doen we wanneer we mensen opsluiten? Wat is een rechtvaardige straf? Hun jaarlijkse lesmodule ‘Gevangenisstraf als doorleefde realiteit’ in de gevangenis van Leuven Centraal trekt veel studenten aan.
Annelies Keyers verduidelijkte hoe collega’s en vrijwilligers van de Jesuit Refugee Service – een wereldwijde christelijke organisatie – vluchtelingen opzoeken vanuit de Ignatiaanse spiritualiteit: “te gaan waar niemand komt”. In België werkt JRS met mensen die opgesloten zijn in administratieve detentiecentra, en begeleidt families die in terugkeerwoningen opgesloten zijn in afwachting van hun repatriëring. Annelies haalde daarbij het verhaal van Nina naar voren als herkenbaar.
Stijn Van Tongerloo van Netwerk Rechtvaardigheid en Vrede belichtte hoe de Werkgroep Detentie geboren werd uit gesprekken met gevangenisaalmoezeniers in 2022 en 2023. Het NRV – een netwerk van christelijk geïnspireerde solidariteitsorganisaties in Vlaanderen – zal door participatie in de Werkgroep de detentieproblematiek in 2025 mee op de publieke agenda zetten. Specifiek zal NRV in samenwerking met partners van de Werkgroep werkwinkels organiseren die het Belgische detentielandschap en de aanhoudende problemen daarin aankaarten.
Robert Boemen belichtte dat detentie een onderdeel is van de opdracht van Caritas Vlaanderen, en dat samenwerking tussen organisaties om aan te kaarten wat fout loopt met detentie in België, een gelukkige ontwikkeling is in 2025. Op Europees vlak bouwt Caritas Vlaanderen mee aan de Prison Justice ‘Community of Practice’: een initiatief waarbij Caritassen in EU-landen goede praktijken over detentie uitwisselen, en een signaalnota klaarstomen over humanisering van het gevangeniswezen om te agenderen bij het Vaticaan en op Europees niveau.
Geneviève Frère kaderde de rol van House of Compassion als een thematische kerk die strijdt voor rechtvaardigheid en mededogen. Deze rol groeide de afgelopen 25 jaar, waarbij de Brusselse Begijnhofkerk 6,5 jaar onderdak bood aan mensen zonder papieren. House of Compassion heeft een uitgebreide kalender aan solidariteitsacties en op 5 april zal de Werkgroep Detentie er zich zelf uitgebreider lanceren. “Er zijn steeds meer detentiehuizen, waarom zouden er niet meer huizen van compassie kunnen zijn?”, stipte Geneviève aan.
ORBIT vzw ondersteunt erkende vluchtelingen in hun zoektocht naar een geschikte woning – wat geen evidentie is in Vlaanderen, signaleerde Franciska Aelbrecht. Ook begeleidt ORBIT mensen zonder wettig verblijf naar opvangorganisaties, zodat ze in een veilige omgeving kunnen nadenken over hun toekomst. Momenteel zit een project voor bestrijding van racisme in Belgische gevangenissen in de pijplijn.
Christelijke Cultuur Vandaag (CCV) praktiseert solidariteit met iedereen die kwetsbaar is, en zoekt daarom de samenwerking in de Werkgroep detentie. Kris Vanspeybroeck vatte de doelstelling treffend samen met zijn observatie: “Je ziet dat dit thema leeft in het beroepsveld, in de academische wereld, maar het is belangrijk dat het terecht komt bij een breed publiek”.
‘Vliegtuigen in de vrije hemel’: het logo
Aansluitend werd het logo onthuld. Dit pakkende kunstwerk werd ontworpen door Alpha Oumar Diallo, een Guineese schilder die zelf enkele maanden werd opgesloten in een detentiecentrum voor asielzoekers. Hij ontwierp twee versies om de beide groepen waarop de Werkgroep de aandacht wil vestigen – veroordeelden en vluchtelingen – in beeld te brengen.
Vliegtuigen hebben voor Alpha een diepe betekenis, en je kan vermoeden dat dit wel voor méér vluchtelingen geldt. Toen hij opgesloten was, werd hij zeer aangegrepen door het zicht van vliegtuigen door zijn raam: vrij vliegend in de wijde hemel.
Hoop is universeel
Ter afsluiting gaf Staf Peeters het aanwezige publiek stof tot nadenken over het hart van de zaak. Om succesvol aan te kaarten wat er misloopt met detentie in België, is er nood aan mensen die stilstaan bij de vraag: “Wie sluit jij op?” Waarom laten we toe dat verschillende groepen mensen opgesloten worden?
Onze samenleving kiest ervoor om de mensen waar zij geen weg mee weet, telkens weer op te sluiten. Maar we kunnen ook de keuze maken oplossingen te zoeken waarmee we deze mensen toekomstperspectieven en redenen voor hoop aanreiken. Dit is vruchtbaarder en getuigt van meer menselijkheid dan de deur toe te doen en dicht te houden.
Augustinus, bisschop van Hippo in de vierde eeuw, wist al dat hoop twee prachtige dochters heeft: verontwaardiging en moed. Hoop leidt tot verontwaardiging, en geeft de moed die mensen nodig hebben om aan te pakken wat moet veranderen.
Of in de woorden van paus Franciscus:
“Hoop is universeel. In het hart van ieder mens leeft hoop als een verlangen en een verwachting van het goede, zelfs als de toekomst onzeker is (…) Moge het Jubeljaar voor iedereen een kans zijn om de hoop weer aan te wakkeren.”