De laatste jaren zijn extreemrechtse partijen in veel landen, waaronder België, aan een opmars bezig. Los van verkiezingsuitslagen is het duidelijk dat extreemrechts gedachtegoed op steeds meer plaatsen in onze samenleving opduikt. We worden ermee geconfronteerd: mensen in onze directe (woon- en werk)omgeving hebben minder schroom om extreemrechtse standpunten te verkondigen.
Je begrijpt dat deze trend grote gevolgen kan hebben voor sommige bevolkingsgroepen, voor de koers die onze samenleving vaart. Maar wat je kan doen, is niet altijd duidelijk. Hoe ga je om met mensen die een stem op een extreemrechtse partij overwegen, of extreemrechtse uitspraken doen?
Om op deze vragen antwoorden te vinden, organiseerde NRV de vorming “Omgaan met extreemrechts” met impuls van ORBIT vzw. Thomas Peeters, stafmedewerker racisme & interculturele diversiteit bij ORBIT vzw, gaf de vorming. Hieronder vind je een greep uit wat aan bod kwam. Extreemrechts minder aantrekkelijk maken
Als voorbereidende stap deden de deelnemers volgende denkoefening: “Stel dat je drie acties kan lanceren om extreemrechtse organisaties en extreemrechts gedachtegoed minder aantrekkelijk te maken in de samenleving van vandaag. Welke kies je?” Kortom, de deelnemers verzamelden ideeën om de voedingsbodem van extreemrechts in de samenleving vandaag weg te nemen.
Volgende actiepunten kwamen op:
| Wat kan ik als individu doen? | Wat kunnen we als organisatie doen? | |
|
Mezelf informeren over extreemrechtse standpunten om gepast te kunnen reageren Met mijn buurt gemeenschap bieden als alternatief (eenzaamheid en isolatie is een voedingsbodem) Luisteren naar buurtbewoners met extreemrechtse standpunten en ze als persoon erkennen |
Een positieve campagne over de onmisbare rol van werknemers met een migratiegeschiedenis Mensen van diverse achtergrond samenbrengen en positieve ervaring met elkaar laten opdoen Blijven werken op economische precariteit en eenzaamheid (dit is een voedingsbodem) Discussie voeren op sociale media vermijden (dit is niet productief) |
Zulke actiemogelijkheden moeten nog uitgewerkt worden, zoals bv. met de buurt een alternatieve gemeenschap bieden. Hoe kan dit aangepakt worden? Naar wat voor soort buurtgemeenschap streven we?
De verkiezingsscores van één partij naar beneden halen is niet genoeg
Bij extreemrechts in Vlaamse context, zijn we geneigd aan één politieke partij te denken. Dus: het probleem is opgelost wanneer we erin slagen de verkiezingsscores van één partij naar beneden te halen?
Jammer genoeg is de oplossing niet zo eenvoudig. Want vandaag blijken heel wat extreemrechtse standpunten doorgesijpeld te zijn in het programma van de andere politieke partijen. Een korte oefening met geanonimiseerde ‘straffe’ politieke uitspraken tijdens onze werkwinkel, signaleerde dat extreemrechts gedachtegoed al lang niet meer exclusief bij het Vlaams Belang te vinden is. Het ligt dus niet aan één partij die alles verziekt. Het probleem is complexer dan we denken. De oplossing zal om meer inspanningen vragen.
Een stuk racistische taart op je bord
Hoe paradoxaal het ook klinkt: extreemrechts aanpakken is niet meteen hetzelfde als racisme aanpakken. Door dit uit te puzzelen, komen we op het spoor van diepere oorzaken waarom mensen vatbaar worden voor extreemrechts gedachtegoed. Ook jij en ik!
Onze samenleving – ondanks onze beste inspanningen – is namelijk niet vrij van racistische tendensen. Wie zit waar op de arbeidsmarkt? Welke jobs worden gedaan door mensen met een migratiegeschiedenis? Wat is het profiel van leidinggevenden? Als kinderen hebben we allemaal geleerd mensen gelijk te behandelen, daarom kunnen de antwoorden op de volgende vragen ontnuchterend zijn:
- Hoeveel leraren met een migratiegeschiedenis had je op school?
- Hoe was je klas samengesteld? Alleen witte leerlingen, veel leerlingen van kleur?
- Heb je vandaag echte vrienden met een andere religie/levensbeschouwing (atheïst, christen, moslim, boeddhist, jood, sikh…)?
Hoe vaak praat je met mensen van Aziatische, (Noord-)Afrikaanse, Latijns-Amerikaanse,… afkomst? - Heb je leidinggevenden met een migratiegeschiedenis?
Onze ‘witte’ thuiscultuur is dominant op vele plaatsen in de samenleving. Er is een oververtegenwoordiging van witte mensen in leidersposities. Omdat dat zo is, krijgen we allemaal van kinds af een les in racistisch denken. Het is alsof we een stuk racistische taart op ons bord krijgen, die in ons doorwerkt. Als resultaat hiervan, ontdekken we in onszelf soms sporen van racistisch gedachtegoed en gedrag.
Dat kan confronterend zijn. Maar iedereen kan aangeleerd racisme afleren. Bijvoorbeeld door negatieve ervaringen te verwerken, actiever contact te zoeken met mensen van diverse achtergrond, door je lectuur te diversifiëren (meer auteurs van (Noord-)Afrikaanse, Turkse, Aziatische, Latijns-Amerikaanse,… afkomst).
Kortom, de aanbeveling is de opdeling “wij de goeden” en “zij de racisten” los te laten. Want zo’n simpele benadering schiet voorbij aan de complexe voedingsbodem van racisme in onze samenleving (en in onszelf).
Reageren op racistische uitspraken: de Bondgenotenstrategie
Om mensen van meer naar minder racisme te brengen, heeft ORBIT een gespreksmethodiek ontwikkeld: de Bondgenotenstrategie. De Bondgenotenstrategie houdt in dat je naast iemand gaat staan: waar zit jij mee, wat gaat diep vanbinnen in je om?
Er zijn situaties waarin ORBIT de Bondgenotenstrategie niet aanbeveelt:
- Met mensen die lid zijn van een extreemrechtse partij of groep. Hun partijloyaliteit impliceert een reële betrokkenheid op het extreemrechts gedachtegoed. De aanbevolen strategie is geen gesprek aan te gaan, ethische afstand te bewaren.
- Met mensen die je bewust proberen te provoceren of kwetsen. Negeren of grenzen stellen is hier de boodschap.
Een grote groep mensen die racistische uitspraken doen of een stem op een extreemrechtse partij overwegen, vallen niet in deze twee categorieën. Ze zijn geen racisten, maar ze vervallen soms in racistisch gedrag. In deze situatie is de Bondgenotenstrategie aangewezen.
Wat zijn de bouwstenen van een Bondgenotenstrategie-gesprek?
(1) Tijd winnen en tijd nemen
De racistische uitspraken van een buur, collega of familielid, kunnen choquerend en kwetsend zijn. Mensen hebben bovendien de neiging om met hun ‘straffe’ uitspraken gesprekken te gaan domineren. Wanneer ze nog maar eens de racistische toer opgaan, voel je de emoties en adrenaline in jezelf ten top stijgen…
In zulke situaties is het aangewezen om het gesprek te onderbreken (“Sorry, ik moet naar toilet”) of te zwijgen. Zo geef je jezelf de tijd om even tot rust te komen, en na te denken hoe je doelgericht kan reageren.
(2) Zoveel mogelijk te weten komen over de oorzaak van het racisme
De Bondgenotenstrategie pakt racisme in de diepte aan. Het kerninzicht daarbij is dat racistisch gedrag een dubbelklank heeft:
De boventoon is racistisch en kwetsend (“Die buitenlanders komen ons werk afpakken”, “Die migranten verpesten onze buurt”). Het is de vorm die de boodschap aanneemt, wat je hoort of ziet.
- De ondertoon is een nood en een zorgvraag. Dit is de eigenlijke boodschap die moet opgegraven worden ("Ik wil in een propere buurt leven, veilig kunnen rondlopen, vrienden hebben, eindelijk een woning vinden, eindelijk werk vinden, gerespecteerd worden, een pijnlijke ervaring kunnen vertellen,…).
Veel mensen hebben de neiging in te zetten op de boventoon: er tegenin gaan, positieve voorbeelden oplijsten, tegenargumenten geven, enz. Dit brengt je geen stap dichter bij de zorgende ondertoon.
De Bondgenotenstrategie mikt op een ander soort gesprek. Doorvragen kan hierbij heel effectief zijn: “Hoezo?”, “Wat maakt dat je dit denkt?”, “Begrijp ik goed dat je denkt dat…?”, “Heb je zelf iets meegemaakt?”
(3) Inzoomen op de leefwereld van je gesprekspartner
Als je voldoende tijd neemt om te luisteren, zegt de persoon vroeg of laat iets concreets over zijn/haar leefwereld. “Mijn zoon zoekt al heel lang naar werk”, “In mijn wijk kan je niet veilig meer rondwandelen”, “Ik sta al vijf jaar op de lijst voor een sociale woning”.
Het is de kunst hierop in te zoomen, omdat de zorgende ondertoon in het vizier komt. Dit doe je door opvolgvragen te stellen: “Hoe lang al…?”, “In welke wijk woon je?”, “Heb je zelf iets meegemaakt, of ken je iemand die…?”(4) Erkenning geven
Begin je te vermoeden waarom die persoon racistisch uit de hoek komt? Je bent geen bondgenoot van deze mens in zijn/haar racistische uitspraak, maar je kan dat wel zijn in zijn/haar zorgvraag.
Racisme in de diepte aanpakken betekent bondgenootschappen sluiten: je als bondgenoot aan die persoon tonen in zijn/haar zoektocht naar een goede woon-, werk- en leefomgeving. Hoe doe je dat?
- Erken de zorgen die bij je gesprekpartner leven (“Het moet niet gemakkelijk zijn om…”, “Ik zou ook wensen dat…”).
- Zoek naar mogelijke oplossingen.
- Zoek naar mensen/plaatsen die steun kunnen bieden.
(5) Terugkomen op de racistische boventoon
Wanneer je aanvoelt dat je gesprekspartner zich gehoord en erkend voelt – en er een begin is gemaakt met het aanpakken van de zorgvraag – zeg je eventueel iets over het racistisch gedrag of zet je foute informatie recht.
- “Je zei daarstraks dat… Ik moet toegeven dat ik daar toch van schrok”.
- “Wat je daarstraks zei over… Ik wou je even vertellen dat dit volgens mij niet helemaal klopt”.
Het is duidelijk dat dit niet altijd mogelijk zal zijn, in heel wat situaties is de vijfde stap nog te vroeg. Om mensen naar minder racisme te brengen, is het vaak niets eens nodig om ze op hun racistisch gedrag te wijzen. Waar het om gaat is de voedingsbodem van het racisme geleidelijk te doen wegsmelten.
De kwaliteitsnota van ORBIT over de Bondgenotenstrategie kan je hier gratis downloaden. ORBIT heeft ook een laagdrempelige brochure over de Bondgenotenstrategie, die je hier kan bestellen.
Op de website React to Racism vind je getuigenissen, strategieën en andere inspiratie om bij het aanpakken van racisme sterker in je schoenen te staan.
