“Betlehem is een gemeenschapsvormend project, waarbij we mensen proberen te betrekken bij de werking van de Kerk”

In het voorjaar publiceerden we een 'de spot op' artikel over het Betlehemproject in Vicariaat Brussel, plus een interview met Marie-Françoise Boveroulle, verantwoordelijke voor het Betlehemproject in Brussel.

Deze keer is het Betlehemproject in bisdom Brugge aan de beurt. We interviewden Mattias Lelie, coördinator en aanspreekpunt van project Betlehem 2020. Een uniek aspect in Brugge is de door vrijwilligers gedreven Omarmerswerking. 

Mattias, heeft het Betlehemproject in Brugge een eigen karakter? Zijn er verschillen met Brussel?

Het Betlehemproject werd in 2011 naar Brugge gebracht door toenmalig bisschop Jozef De Kesel. Initieel waren de doelstellingen wel gelijkaardig. Er werd een oproep gedaan aan pastorale eenheden en kerkfabrieken om bestaand patrimonium in te zetten voor sociale huisvesting. Woningen werden beschikbaar gemaakt, en de sociale verhuurkantoren deden de rest: zij volgden de woningen op en zorgden voor begeleiding.

Maar we zijn nog een stap verder gegaan. Omdat onze visie niet was: we voorzien woningen en daarmee kunnen we onze handen wassen, we zijn ervan af. Nee: doel is voor elke woning een groepje vrijwilligers te zoeken die zich als ‘omarmer’, ‘buddy’ of ‘begeleider’ willen inzetten voor kwetsbare mensen. Dat is de Omarmerswerking, het tweede luik van Betlehemproject 2020.

Hoe moeten we ons de Omarmersgroepjes voorstellen? Zijn het allemaal parochianen?

Een signaal dat we zenden is: zoek uw vrijwilligers breed! Het hoeven geen parochianen te zijn – het hoeven ook geen gelovigen te zijn. Zeker niet. We merken het: in pastorale teams heb je steeds minder vrijwilligers. Bovendien is Omarmerswerk niet te onderschatten, we zijn daar eerlijk in: het is wel een engagement dat je aangaat! Wanneer dat maar door een beperkt aantal schouders gedragen wordt, kan het fout gaan. We hopen bijvoorbeeld jonge gezinnen te betrekken. De families met een migratieachtergrond die we opvangen, hebben vaak jonge kinderen, en het is leuk als lokale jonge gezinnen met kinderen kunnen helpen.

We vinden het belangrijk met andere organisaties te partneren. CAW, OCMW,… ook de lokale Welzijnsschakels. Vaak rijst in de parochie de bange vraag of de gemeente zo’n sociaal huisvestingsproject wel goed zal vinden. Het is dan aan mij om te zeggen dat je daarover met de gemeente rechtstreeks in gesprek kan gaan. Want het is waardevol werk: op die manier voorzie je voor zo’n familie een huis, en moet de gemeente voor die mensen geen onderkomen meer zoeken. Daarmee help je lokale OCMW medewerkers! Daarom dringen we op zo’n gesprekken aan, en we merken: waar er een goede verstandhouding is tussen vrijwilligers en OCMW medewerkers en andere instanties, worden die vrijwilligers gewaardeerd.

“We streven naar een breed draagvlak. Bijvoorbeeld in Oostkamp, waar jonge leerkrachten van de school waar die kinderen naar school gingen, instapten. Het doel is niet de kerkbanken te vullen, maar om mensen diaconaal te engageren.”

Wat is jouw takenpakket in Betlehemproject 2020?

Mijn taak is een stuk te faciliteren, groepjes te helpen bij de opstart van hun lokaal huisvestingsproject. Teams van pastorale eenheden die van Betlehemproject 2020 hebben gehoord, zitten vaak met heel wat vragen. Hoe zit dat met die woning, en de huur? Gaan we er wel voldoende inkomsten uit krijgen om de huur te betalen? Hoe ziet het met de rol van de kerkfabriek? Ook vragen over het Omarmersluik: wat wordt precies verwacht van die vrijwilligers? Zulke vragen beantwoord ik.

Ik doe geen hands-on werk, normaal ga ik zelf niet Omarmen bijvoorbeeld. Wel heb ik dat in het verleden gedaan. Er is een Afghaanse familie die nu in een huis van het bisdom in Knokke-Heist woont, met wie ik een goede band opgebouwd heb. Voor hen heb ik wél Omarmerswerk gedaan, omdat ik toen pas was begonnen, en het voor mij een goede test was te kijken wat het inhield Omarmer te zijn. Je leert het meest door het zelf een keer te doen. Want het is gemakkelijk te zeggen vanuit je toren, je bisschopshuis: “Zo moet je het doen”. Je beeld verandert wanneer je het zelf doet.

Daarnaast heb ik een coördinatiefunctie. Ik breng lokale groepjes met gelijkaardige woonprojecten samen rond de tafel. De stuurgroep Omarmers is daarbij een grotere onderneming: daarin verenigen we de diaconiedienst van het bisdom, Welzijnsschakels, ORBIT, Caritas International, en Beweging.net. Twee keer per jaar worden er activiteiten opgezet. November 2022 was dit een infoavond over huisvesting voor kwetsbare mensen. Er zijn toen een aantal organisaties komen spreken, oa. Caritas, ORBIT, Kariboe, en Huizen van Vrede. Opnieuw viel het op dat mensen met veel praktische vragen zitten.

Zijn er woonprojecten die inspelen op de behoeften van specifieke doelgroepen?

Er zijn er inderdaad heel wat. In Tielt is er Huis Tabor. Een voormalig klooster dat is overgedragen aan de Katholieke Charismatische vernieuwing. Daar is een woonproject gegroeid voor de opvang van vrouwen die op de vlucht zijn voor partnergeweld. Vrouwen die strikt genomen niet dakloos zijn, maar in een precaire situatie zitten. Een kwetsbare doelgroep, die een heel specifieke begeleiding vereist. De groep Omarmers die daar rond zit, is ook van de Charismatische Vernieuwing.

In de zomer van 2022 is een woonproject gelanceerd voor mensen met autismespectrumstoornissen. Die hebben we nog niet eerder als doelgroep gehad! Dat is in Klerken, een zogenaamde zorggemeente, waar zulke vragen sterker leven. Er is daar een grote zorginstelling voor mensen met beperkingen, en je merkt de bereidheid van de bevolking om daar mee hun schouders onder te zetten. De vraag kwam uit de lokale kerkfabriek: we hebben een oude pastorie, we willen die gebruiken voor een begeleid woningsproject voor mensen met autisme. Men wil vijf studio’s inrichten, met daarrond een ‘normaal’ gezin als de sterke schouders, als aanspreekpunt waar de bewoners bij terecht kunnen als een probleem opduikt.

“Qua huurprijs proberen we altijd rekening te houden met de inkomsten van mensen – en anderzijds ook de prijs niet zo te laten zakken dat je mensen de incentive ontneemt te zoeken naar een volgende woning. De richtlijn is één derde van de inkomsten.”

Ook mensen met een migratieachtergrond hebben een specifieke woonnood. Veelal in de vorm van behoefte aan een grote woning, omdat zij vaak grotere gezinnen hebben. Daar moet je dus rekening mee houden. We hebben nu een woning, eigenlijk twee appartementen boven elkaar, die we in twee wooneenheden zouden kunnen splitsen. Maar we hebben beslist dat één geheel te laten, waardoor er een echt grote familie comfortabel kan verblijven.

Trouwens, wat Omarmers daarbij betreft: het is waardevol wanneer je voor zulk een familie – die uit Irak komt bijvoorbeeld – een netwerk kan mobiliseren van mensen met een gelijkaardige culturele achtergrond. Om op die manier de integratie te bevorderen, zodat die nieuwkomers zich hier thuis voelen. Dat is de ideale situatie. Maar dat is geen evidentie hier. West-Vlaanderen is niet zoals Brussel of Antwerpen, waar je grote gemeenschappen van zowat alle nationaliteiten hebt. In kleine dorpjes is het niet evident mensen te vinden met dezelfde achtergrond.

We hebben in Brugge ook een project dat draait rond de opvang van mensen zonder papieren. Zij hebben heel weinig kansen op de huurmarkt. Het heeft jaren geduurd vooraleer we een woning hebben gevonden. Uiteindelijk is dat het Engels klooster geworden. Nu blijkt dat de elektriciteit daar is afgekeurd. De leeftijd van de gebouwen kan een grote uitdaging zijn, het is niet evident zulke gebouwen in overeenstemming te brengen met de huidige regelgeving. Oplossingen vragen om financiële middelen. En die zijn niet altijd beschikbaar.

Breng jij bezig zijn met het Betlehemproject in verband met je christelijk geloof?

Ja, zeker. In Laudato Si’ vinden we een tweeluik: gehoor geven aan de schreeuw van de aarde – waar Ecokerk onder valt – en gehoor geven aan de schreeuw van de arme – waar het Betlehemproject onder valt. Er zijn kwetsbare mensen in onze samenleving die vaak links worden gelaten, die zich ook machteloos voelen. Dit is ook de reden waarom Welzijnszorg twee jaar na elkaar campagne heeft gevoerd over betaalbare huisvesting voor iedereen. Als je ziet wat de wachtlijsten zijn… We willen een steentje daartoe bijdragen, omdat het echt een groot probleem is.

Dat is, denk ik, waar we een meerwaarde kunnen zijn. De Kerk heeft geen onuitputtelijke middelen, maar toch middelen. Die moeten we niet onder onze matras steken en erop blijven slapen. Die kunnen we op maatschappelijk relevante wijze inzetten. Bovendien is er de belangrijke slogan: “Out of the Church”. Dat wil zeggen: het geloof in praktijk brengen en op die manier aan verkondiging doen. We moeten de straat op, tonen dat we als Kerk met zulke dingen bezig zijn. In de samenleving heerst nog teveel het beeld van de Kerk die enkel bezig is met zichzelf. Mensen hebben vaak geen idee dat we ook bezig zijn met diaconie. Zeker als we als Kerk in de seculiere samenleving relevant willen zijn, is dat heel erg cruciaal.

“We vermelden het Betlehemfonds overal waar we komen. De renovatie van oudere gebouwen kan financiële kopzorgen geven. Het fonds is bedoeld om in zulke situaties oplossingen te bieden.”

De christelijke diaconie heeft ook een waakzame functie, omdat ze speciaal let op kwetsbare groepen in de samenleving. Zijn er momenteel ontwikkelingen die de samenleving die mensen kwetsbaarder maken, waarover je aan de alarmbel wil trekken?

Ja, maar het zijn geen nieuwe dingen. Het zijn evoluties die zich blijven doortrekken, waar we blijkbaar moeilijk een antwoord op vinden. Er is een echte huisvestingsproblematiek, die niet plots is opgekomen, maar die we onder de aandacht moeten blijven houden, omdat het gewoon zo een massaal probleem is.

Mensen worden kwetsbaarder. Het is geen nieuws meer: de energieprijzen stijgen sterk, de inflatie neemt toe. We horen van energiearmoede, een fenomeen dat we niet zomaar kunnen negeren. Voor mensen die het niet breed hebben kan zich dat ophopen tot onoverkomelijke lasten. En dan ook de blijvende migratiestroom, tekort aan plaatsen in de asielopvang. Dat zijn geen nieuwe ontwikkelingen.

Dat is het gevaar natuurlijk. Dat is oud nieuws: “Is het nu nog niet opgelost? Dan zal het zeker nooit goedkomen.” Er een risico op neerslachtigheid, defaitisme: “Het is altijd zo geweest, we kunnen er niets aan doen”. Ik denk dat het belangrijk is erover te waken dat we niet in zulke houdingen vervallen.

Is er als slot iets wat je nog graag wil toevoegen?

Natuurlijk een oproep aan mensen, en pastorale eenheden, die een woning ter beschikking willen stellen. Ga ervoor! Het is een project dat heel veel voldoening kan geven. Er komen zeker uitdagingen bij kijken, maar het is zó verrijkend mensen te helpen een nieuw leven op te bouwen. Om daar deel van uit te maken.

Op de diaconiewebsite van bisdom Brugge vindt u interessante info over Betlehemproject 2020 en Omarmers in Brugge.