“Als we de Blijde Boodschap niet aan de armen verkondigen, dan verkondigen we het evangelie gewoon niet”

De missie van het Betlehemproject in Vicariaat Brussel is de menswaardigheid bevorderen, door verarmde Brusselaars kwaliteitsvolle huisvesting te bieden tegen een betaalbare prijs. Vandaag beheert het project 76 panden met een waaier aan sociale woontypes, en wordt er nauw samengewerkt met sociale verhuurkantoren.

In januari 2023 namen we dit interview af met Marie-Françoise Boveroulle, diensthoofd van de Dienst Solidariteit van Vicariaat Brussel en verantwoordelijk voor het project Betlehem. 

Ook kan u verder bijlezen over het Betlehemproject en de visie van Marie-Françoise Boveroulle in dit begeleidend 'de spot op' artikel. 

Marie-Françoise, je bent reeds 15 jaar coördinator van het Betlehemproject in Brussel. Hoe ben je er zo betrokken bij geraakt?

Ik was betrokken bij de organisatie van het congres ‘Brussel-Allerheiligen 2006’. Daar is project Betlehem begonnen. Op de slotviering – aan de Sint-Michiels- en Sint-Goedelekathedraal, in het bijzijn van 20.000 mensen – heeft kardinaal Danneels de Brusselse parochies opgeroepen elke vrije beschikbare meter beschikbaar te maken voor sociale huisvesting. Na de slotviering was het eigenlijk de bedoeling te gaan afronden… en toen kwam dit plots op mijn bord. Ik dacht: “Dit mogen we niet laten liggen, we moeten dit verwezenlijken”.

Ik ben voor de kerk blijven werken en werd coördinator van het Betlehemproject. Wat ik niet verwachtte! Het is toeval, of voorzienigheid. Ik vind het werk heel boeiend – vooral in een grootstad als Brussel. Want nu zit het land in een crisis, maar al vóór de crisis waren veel Brusselaars zeer kwetsbaar, zeer fragiel.

Wat kan je ons vertellen over de visie die vorm gaf aan het project? Zijn de sociale doelen geëvolueerd in de afgelopen 15 jaar?

Het doel van het Betlehemproject is vanaf het begin geweest: de menswaardigheid bevorderen door degelijke huisvesting tegen een betaalbare prijs te bieden. Om dit te realiseren werken wij met sociale verhuurkantoren (SVK’s). Dankzij het systeem van de SVK’s kan de huurprijs begrensd worden tot 30 à 33% van het totale inkomen van de huurder. Dat zijn dus privéwoningen. Zo kunnen we een deel van de privémarkt toegankelijk maken voor mensen met een laag tot gemiddeld inkomen.

“De crisis heeft hard toegeslagen – in Brussel in het bijzonder. Vóór de crisis waren er al veel armen, maar ook veel mensen die min of meer de eindjes aan elkaar konden knopen. Min of meer. Nu is deze groep Brusselaars in armoede gevallen”.

We hebben een duidelijke verschuiving waargenomen in de mentaliteit van de eigenaars. In het begin was hun motivatie niet zo positief: “Dit pand van mij brengt niet veel op, dit kan wel  een oplossing zijn om het een beetje rendabel te maken”. Gaandeweg begonnen ze te beseffen dat ze verantwoordelijkheden hadden. “Het is toch niet ethisch om panden te laten verkrotten?” “Als gelovigen hebben we toch de taak minderbedeelden op te vangen?” Dat is de visie van het Betlehemproject op de huisvestigingscrisis: de kerk kan deze crisis niet oplossen, maar als gelovigen en burgers moeten we een stuk verantwoordelijkheid opnemen naast de gemeentelijke en regionale overheid.

Ook is het geëvolueerd bij de SVK’s. Die varen nu een nieuwe koers: ze willen op een meer collectieve manier gaan werken. Binnen het klassiek systeem neemt het SVK het pand in beheer, en zij gaan de huurders kiezen – vaak via sociale diensten. De focus ligt dan op individuen en families. Het SVK begeleidt de huurders enigszins – maar dat is toch beperkt eigenlijk. Bij een collectief sociaal woonproject komt er een derde partner bij: gespecialiseerde vzw’s die een hele sterke begeleiding doen van een specifiek doelpubliek (bv. daklozen, vluchtelingen, transmigranten,…). Mee ontwikkelen van zulke woonprojecten hebben we opgenomen in het DNA van Betlehem. (Vb. van collectieve sociale woonprojecten waarin Betlehem één van de partners is vindt u in dit 'de spot op' artikel).

Hoeveel panden heeft het Betlehemproject vandaag in beheer?

76 panden nu in Brussel, goed voor 500 mensen die gehuisvest worden. Daarbinnen vind je allerlei woontypes: eengezinswoningen, appartementen, flats, studio’s,… Wat ik boeiend vind: gezien het privéwoningen zijn – die over het ganse Brussels hoofdstedelijk gewest verspreid zijn – zitten wij niet in het schema van de sociale huisvesting die grote woontorens bouwt. Want daarmee werk je eigenlijk sociale ghetto-vorming in de hand.

Het Betlehemproject mikt duidelijk op kwetsbare huurders. Om wat voor mensen gaat het?

Om kandidaat-huurder te zijn bij een SVK, moet je aan een aantal criteria voldoen. Je moet een wettelijke verblijfsvergunning hebben. Bovendien moet je een matige huur kunnen betalen, dus over enige financiële middelen beschikken: uit vervangingsinkomen of professioneel inkomen. De huurprijs die je betaalt, wordt door het SVK begrensd tot 30 à 33% van je totale inkomen.

Dat is ook echt nodig, want vandaag zijn er steeds meer werkende mensen met kleine salarissen, die vastlopen op blokkades in de Brusselse huurmarkt. De naam die we geven aan ons doelpubliek is: ‘de arme werkenden’. Kleine salarissen worden meer en meer ‘gewoon’. Als je een alleenstaande moeder bent met twee kinderen, die 1400 euro per maand verdient, en dan bedenkt dat een middelmatige huur in Brussel 835 euro bedraagt… Houdt daar de uitgaven voor eten af, en er blijft niets over. Wat met uitgaven voor gezondheid, voor school?

“Zonder de armen is mijn geloof niet compleet. We lezen in het begin van het Mattheusevangelie dat de boodschap aan de armen wordt verkondigd – aan de armen dus! Verkondigen we de Blijde Boodschap niet aan de armen, dan hebben we gefaald.”

In jullie activiteitenverslag van 2021 staan een aantal pilootprojecten. Waaronder Project Modulo. Kan je daar iets meer over vertellen?

Dat zijn vier mobiele wooneenheden die op onbebouwde terreinen kunnen worden opgetrokken. Ze zijn gebouwd uit demonteerbare materialen en ontworpen om verplaatst en hergebruikt te worden.

Momenteel staan de Modulo-woningen in Jette, en het plan is dat ze daar voor twee, drie jaar staan. Het is niet de bedoeling dat de huurders daar op lange termijn blijven wonen. Ze zijn bedoeld als eerste huisvesting en woonschool voor langdurig daklozen die de straat verlaten. Bij een redelijk hoog percentage daklozen zien we namelijk dat wonen niet meteen lukt – ze moeten eerst leren wonen. Schoonmaken, meubilair respecteren, verwarming gebruiken, de weg vinden naar de lokale Maison Medicale… allemaal zaken die ze onder de knie moeten krijgen. En dit zijn daklozen die al een zekere weg hebben vastgelegd: ze worden begeleid door een sociale dienst, ze hebben sommige van hun rechten al teruggevonden, zodat ze in staat zijn iets te geven als huur. De bedoeling is er burgers van te maken – als het kan. En de Module-woningen zijn daarbij bedoeld als springplank op weg naar een meer permante huisvesting. Het is een mooie dienst om mensen te helpen leren wonen.

In het Betlehemproject gaat het over de verbouwing van kerkelijke panden tot sociale woningen. Met welke uitdagingen worden jullie hier geconfronteerd?

We lopen op blokkades. Het is niet altijd gemakkelijk. Zo heb je de stedenbouwdienst: die werken heel langzaam, en vragen altijd extra documenten. Zo kunnen dossiers lang aanslepen… Daarnaast: sommige dossiers hebben financiële steun nodig. De renovatiewerken aan de gebouwen zijn dikwijls niet gering, en de kosten zijn voor rekening van de eigenaar. Financiële hulpmiddelen zijn gelukkig voorzien: bij het Betlehemfonds – dat gefinancierd wordt via particuliere giften – kunnen subsidies worden aangevraagd, en een lening kan gevraagd worden bij de vzw Diocesane Solidariteit van het Aartsbisdom Mechelen-Brussel. Sommige dossiers blijven wel financieel moeilijk af te ronden.

Een dwarsligger kan de pastoraal zijn. Ik moet denken aan een groot huis, waarbij we jarenlang aan een sociaal dossier hebben gewerkt. Plots kwam er een nieuwe pastoor en die heeft alles opnieuw in vraag gesteld. Ik vond dat niet correct, vooral niet ten opzichte van de persoon die het dossier op technisch vlak had opgebouwd. Die had daar maandenlang aan gewerkt. En plots ging dat allemaal in de vuilbak…

Tenslotte zijn er beperkingen met mensen die de dossiers volgen op lokaal vlak. Vaak zijn dat vrijwilligers. Mensen met een competentie, maar vaak met een zekere leeftijd. Ik denk aan een nieuw dossier dat nu loopt in Waals-Brabant. Die vrijwilliger zond mij alles per post. Toen ik hem uitlegde dat ik een elektronisch dossier nodig had, zei hij: “Mevrouw, een Excel tabel kan ik niet maken”. Hij had ook geen idee hoeveel financiële steun te vragen aan het Betlehemfonds. Dus heb ik mijn collega gebeld in Waals-Brabant: “Kan je die meneer helpen bij het opstellen van het dossier?”

“Het Betlehemproject is gewoon: leven inblazen. Eigenlijk is het hart ervan: bevrijding. Ofwel heb je woonzorgen, financiële zorgen, je slaapt er slecht van… Ofwel ben je geroepen tot leven. En een deel van leven is toch: een goed dak boven je hoofd”.

Christelijke diaconie heeft een waakzame functie: ze is alert op mensen die in de marge leven, en zet zich voor hen in. Als je kijkt naar de huidige koers die onze samenleving vaart, zijn er dan ontwikkelingen die mensen kwetsbaar maken waarover je aan de alarmbel wil trekken?

Er is steeds meer armoede, steeds meer ongelijkheid in Brussel. Veel Brusselaars zijn met de crisis echt arm geworden, en vinden geen betaalbare huisvesting meer. Dat is eigenlijk een globale tendens: de rijken worden rijker, de armen worden armer… Een ontwikkeling die je ziet op allerlei vlakken: de digitale kloof, huisvesting, voedselhulp, en ook arbeid. Arbeid wordt heel erg fragiel. We zijn niet ver van moderne slavernij, met mensen die als koeriers werken bij Deliveroo en Uber Eats. En zelfs als mensen werken, zijn er heel wat die de eindjes niet aan elkaar kunnen knopen… Globaal gezien is het dramatisch.

De digitale kloof vind ik verontrustend. De koers die men vaart in Brussel is dat alle publieke diensten digitaal zouden worden. En dat is schandalig, want overschakelen naar digitaal is voor u en ik al moeilijk! En het is zinloos, want de sociale diensten in Brussel besteden nu al meer dan 60% van hun tijd aan digitale accounts te creëren voor mensen en afspraken voor hen te maken bij de sociale zekerheid, bij de mutualiteit, bij de bank, bij Actiris,… De globale tendens naar digitalisering is totaal onrechtvaardig – het tegendeel van de rechtvaardigheid.

Op de webpagina van Project Betlehem vindt u verdere info.

In het activiteitenverslag van 2021 kan u bijlezen over de nieuwe ontwikkelingen in Bethlehemproject vicariaat Brussel.