“Onze core business is stem geven aan wie geen stem heeft”

De voorbije dertig jaar ontwikkelde de Begijnhofkerk in Brussel zich tot een krachtig sociaal bewogen geloofsgemeenschap, die zich engageerde voor sans-papiers en de allerarmsten in de samenleving.

Sinds 2020 huisvest de kerk een nieuw project dat een stem aan de stemlozen wil geven: House of Compassion. Door in te zetten op onthaal, vorming, sensibilisering, kunst en tentoonstellingen, ijveren de vrijwilligers van House of Compassion voor gerechtigheid en mededogen in de samenleving.

In november 2022 namen we dit interview af met Daniel Alliët en Marcel Cloet, naar eigen woorden twee ‘supervrijwilligers’ bij de themakerk. Dit artikel verschijnt in twee delen. Het eerste deel vindt u hier. In dit tweede deel horen we Daniel en Marcel aan het woord over hun visie op diaconie en zorgpunten in de hedendaagse samenleving. 

In onze seculiere samenleving is ‘diaconie’ vaak een onbegrepen woord. Hoe zouden jullie aan Vlamingen vandaag uitleggen wat diaconie is?

MC: De inhoud, denk ik, is duidelijk: het gaat om naastenliefde, dienstbaarheid en solidariteit. Zeg maar de werken van barmhartigheid toepassen, Mattheus 25: dat is diaconie. Dat betekent dat je de concrete nood van mensen beluistert – heel belangrijk, dat je die beluistert – en dan probeert hulp te bieden. Maar daar hoort ook bij dat je ervoor zorgt dat mensen niet in die noodsituatie blijven, dus dat er recht wordt gedaan. Mensen moeten geholpen worden, zeker, daar begint het, maar daarbij kan het niet blijven. Want het zijn rechten die hier op het spel staan, mensenrechten zelfs. Je kan mensen niet in hun miserie laten, je moet de oorzaken van hun uitsluiting aanpakken. En dat vraagt een aanpakken van structurele uitsluitingsmechanismen. Iets waartoe mensen zich niet gemotiveerd gaan voelen, wanneer ze geen solidariteit voelen met wie het slachtoffer is. Er is solidariteit nodig, er is actie nodig, tot en met politieke actie: ook dat is een wezenlijk deel van de diaconie.

Maar dan, het woord: dat is een woord uit de christelijke traditie. Soms zeggen mensen: ja, maar er zijn toch zoveel mensen die anderen helpen? Gelukkig maar: stel u voor dat alleen christenen zouden werken voor meer rechtvaardigheid en vrede. Het zou nogal erg zijn! Dus heel veel mensen doen dat. Heet dat in alle gevallen diaconie? Ja en nee. Een christen die dat vanuit zijn inspiratie doet: dat rechtvaardigt het woord. Diaconie, dat is eigenlijk dienstbaarheid, solidariteit vanuit een christelijke inspiratie – het is maar binnen een christelijke gemeenschap dat we van diaconie spreken.

“In de centrumsteden is er veel ondergebruik van kerken, men vraagt zich af wat met die gebouwen moet gebeuren. Hoe kunnen ze een zinvolle bestemming krijgen? Welnu, House of Compassion is een nieuwe invulling van kerk zijn: een kerk volledig gewijd aan diaconie. Elke grote stad zou zo’n diaconiekerk moeten hebben.” – Daniel Alliët

MC: En omgekeerd: ik denk niet dat je van een christelijke gemeenschap kan spreken als er geen diaconie is. Men voelt dat niet genoeg aan. Tegenwoordig is er een gebrek aan voorgangers voor de vieringen, en omdat die voorgangers nog altijd beperkt zijn tot de gewijde ambten, is diaconie het eerste dat wegvalt. Binnen de kerk heb je de drie pijlers van liturgie, catechese/sacramenten, en naastenliefde/diaconie. Valt er één weg dan is het geen kerk meer. Als je die laatste pijler op de kaart wil zetten, moet je die benoemen en zeggen: die is even belangrijk. Welnu, dat is de luxe die wij hier hebben: dat de Begijnhofkerk daarvoor bestemd is, dat we ons daarop mogen toeleggen. Die twee andere pijlers zijn óók belangrijk, maar die worden voldoende verzorgd in andere kerken.

DA: We zeggen: we zijn een kerk voor mededogen en strijd voor gerechtigheid, zodat mensen het goed zouden verstaan. Het niet gaat niet alleen maar over een stukje compassie. We zijn op dat vlak geïnspireerd door het boek van Matthew Fox, A Spirituality Named Compassion. Fox is daar heel cru in, hij zegt: een compassie die niet leidt tot actie is gewoon geen compassie. Dat is zelfbevrediging, punt. Diaconie is de derde pijler van de kerk zoals je zegt, en één die bedreigd wordt. De kerk is krimpende en men wil de zaken redden, probeert de liturgie te redden, alles te redden, en alles geraakt zo verschrompeld.

Wat heeft de toekomst voor House of Compassion in petto? Zitten er voor jullie nieuwe projecten in de pijplijn?

DA: Je hebt het feit dat we drie jaar experiment mochten zijn, en die drie jaar zijn met december rond. Daarom zijn we twee maanden geleden opnieuw bij Monseigneur De Kesel geweest, die heeft gezegd: House of Compassion heeft zijn plaats in Brussel. En de vraag die er nu ligt, is of House of Compassion op de één of andere manier meer uitgebouwd mag worden, een meer structurele plaats kan krijgen in de hoofdstad. Eigenlijk, als we verder kijken: de centrumsteden zouden allemaal een kerk moeten vrijstellen waar men zich louter op diaconie kan toeleggen. In elke stad zijn er kerken te veel, waarbij men zich afvraagt hoe men die gebouwen een zinvolle bestemming kan geven.

MC: We willen de manier waarop we nu aan het werken zijn, verdiepen, versterken, verbreden: met meer mensen, meer partnerorganisaties. De methode waarmee we werken – we hebben dat nog niet gezegd, maar ik vind dat wel belangrijk – is die van Zien-Oordelen-Handelen. Je doet je ogen open, je vertrekt hoe dan ook altijd van de realiteit. Je ziet wat je ziet, je analyseert die realiteit. Je beoordeelt die in het licht van het evangelie, de Bergrede, de mensenrechten. En dan zeg je: dat kan niet, dit moet anders! Ik ben vroeger proost van de KAJ geweest, en ik heb altijd verteld: KAJ is gegroeid uit een grote vloek van Cardijn, die zó verontwaardigd was over de situatie van de werkende jongeren dat hij zei: dit moet anders! Ja, en dan handel je. En dat handelen, dat doe je vooral niet alleen, dat doe je met veel partners, gelovigen en ongelovigen. Dat mondt ook uit in politieke actie. Dat is onze manier van werken en daar willen we verder mee doorgaan.

“Vroeger had elke parochie een groep die op ziekenbezoek ging. Op dezelfde manier zou elke parochie eigenlijk een groep moeten hebben die zorgt voor lokale diaconie.” – Daniel Alliët

MC: In die zin is het voor sommige mensen een bron van inspiratie. We moeten niet overdrijven, maar het decanaat Welkenraedt is hier met 15 mensen gekomen. Al die gemeenschappen zijn op zoek: hoe moet het vooruit, hoe kunnen we onze kerken een zinvolle bestemming geven? Want die gebouwen staan daar, als we ze niet deftig gebruiken zal het ook niet gaan. Als we ze maar één keer per week gebruiken om een viering te doen, is het gewoon niet haalbaar.

DA: Je moet echt geen nieuwe dingen zoeken, als je je van twee zaken bewust bent. Rik Coolsaet schreef in zijn boek De geschiedenis van de wereld van morgen: de armoede zal vergroten en het milieu zal een vraag zijn. En vanuit die twee zullen er vluchtelingenstromen op gang komen. De armoede is zó aan het vergroten: met Covid 160 miljoen méér per dag die niet weten wat te eten. Welnu, deze twee hebben we op ons bord, ze serieus aanpakken zal onze volle inzet vragen.

De christelijke diaconie heeft een waakzame functie: zij is alert op, en zet zich in voor kwetsbare groepen in de samenleving. Als jullie kijken naar de huidige koers die onze samenleving vaart, zijn er dan ontwikkelingen waarover jullie aan de alarmbel willen trekken?

MC: Problematisch is de opvang, die van migranten, vluchtelingen en daklozen. Dat is een kernpunt, denk ik. En daaraan gekoppeld is het probleem van de huisvesting. Voor gewone mensen is het al niet meer mogelijk om een huis te vinden in Brussel. Vluchtelingen die eindelijk erkend zijn – na maandenlange procedure, en na alles wat ze hebben meegemaakt – moeten Fedasil verlaten. Dan staan ze op straat in de winter omdat ze geen huis vinden. Dat is een ongelofelijk probleem.

Daarnaast ook de milieuproblematiek. De UN secretaris-generaal, Guterres, zei na de klimaattop in Egypte: de planeet ligt op intensieve zorgen. Met die uitspraak wil hij mensen wakker schudden, er moet dringend actie worden ondernomen.

En een laatste probleem vind ik: de verrechtsing en de verharding van de samenleving. Het mededogen is er niet. Hoe dat komt, weet ik niet. Wat ik angstwekkend vind is die geruisloze verschuiving. We beginnen het allemaal normaal te vinden, dat men in allerlei landen zegt: we zetten deze vluchtelingen op een vliegtuig naar het land waar ze vandaan komen. We zien beelden van vluchtelingen die over de grens gestuurd worden. Dat was vroeger verschrikkelijk wanneer dat gebeurde, nu wordt het alsmaar meer normaal te zeggen: ja, het kan nu eenmaal niet anders.

DA: De woonproblematiek, dat er geen opvang is: dat is één van de drie oorzaken van armoede. Ik herhaal het vaak, er zijn de 3 w’s: wonen, weten, werken. Als je geen woning hebt, zal van het weten van de kinderen – hun onderwijs – niet veel komen. Komt er van het onderwijs niet veel, dan zal er ook van werken niet veel komen. Probeer maar werk te vinden als je geen kennis hebt: je komt in uitbuitsituaties terecht. Je krijgt er bovendien nog gratis een slechte gezondheid bij. Wonen: als dat niet in orde is, marcheert de rest niet.

Op de webpagina van House of Compassion, vind je informatie over al de activiteiten

Ontdek ook op #ik7mee de 7-sprong naar integrale ecologie van House of Compassion