Sociaal dorp in het historisch hart van Anderlecht krijgt vorm
In het hart van Anderlecht, in de schaduw van de Sint-Guidokerk, staat een ambitieus sociaal en ecologisch project in de bouwsteigers. De gevel met hoektorentje, die tussen de kerk en de academie van Anderlecht ligt, verbergt een uitgebreid complex van bijna 7000 vierkante meter. Vroeger was dit de Sint-Anna kliniek. In 1997 stichtte pater Reginald Rahoens met zijn vzw Rafaël in het gebouw een woongemeenschap die onthaal en onderdak bood aan mensen in precaire situaties. Vandaag vinden er intensieve verbouwingswerken plaats om van de site een duurzaam en solidair dorp te maken, met een waaier van sociale diensten voor kwetsbare groepen in de samenleving.
In de geest van pater Reginald
De inspiratie van het project is tientallen jaren oud. Rafaël vzw werd opgericht door pater Reginald Rahoens, in reactie op de sociale noden die hij waarnam in de parochie van Sint-Guido. Toen in 1994 de Sint-Anna kliniek verhuisde, konden de leegstaande gebouwen een nieuw functie krijgen als opvangcentrum voor thuislozen. Op het hoogtepunt werden 360 bewoners gehuisvest in 147 appartementen en studio’s. Tot 2015 was er ook een sociaal restaurant.
In 2015 werd duidelijk dat het complex dringend aan renovatie toe was. De geschatte renovatiekosten van 10 miljoen euro, overstegen ruimschoots het budget van de vzw Rafaël. Verkoop van het gebouw werd overwogen, maar opnieuw gaf de droom van de intussen overleden pater Reginald de doorslag. Het gebouw verkopen zou ingaan tegen de geest van zorg voor de kwetsbaarsten in de stad. Het aartsbisdom Mechelen-Brussel verklaarde zich bereid om het gebouw over te nemen en het herbestemmingsproject te financieren.
Ononderbroken zorg voor de kwetsbaarsten
In 2016 werd duidelijk dat de site stapsgewijs ontruimd moesten worden, vanwege de slechte staat van het gebouw en de omvang van de noodzakelijke renovatiewerken. Sinds juli 2021 staan de gebouwen leeg en is de grootscheepse renovatie begonnen. De bedoeling is dat de verbouwingswerken in winter van 2023 voltooid zijn.
Ondertussen viel de werking van vzw Rafaël niet stil. Samen met de gemeente Anderlecht en haar sociale dienst werd naar huisvesting gezocht voor en met alle bewoners. In 2021 huurde de vzw een gebouw met een twintigtal kamers in het centrum van Brussel, voor de bewoners waarvoor nog geen woning gevonden was.
Ook de voedselbank is doorheen deze periode onafgebroken blijven functioneren. Deze wordt tijdelijk op een andere locatie gerund door een team van vrijwilligers, waaronder een aantal voormalige bewoners, Drie maal per week worden voedselpakketten verdeeld onder stadsbewoners in een kwetsbare situatie.
Christelijke inspiratie, ambitieuze visie en samenwerking in partnerschap
"Het nieuwe project sluit aan bij de oorspronkelijke geest van pater Reginald en Rafaël vzw – de re-integratie in de samenleving van mensen in kwetsbare situaties – maar is ambitieuzer. Het sociale dorp onder constructie zal in een waaier aan sociale diensten voor kansarme stadsbewoners voorzien. Hiervoor werken we samen met diverse deskundige partners"
Aan het woord zijn Tiago Jadoul, algemene coördinator van het project en Marie-Françoise Boveroulle, diensthoofd van de Dienst Solidariteit van Vicariaat Brussel, en verantwoordelijk voor het project Betlehem, dat in het Vicariaat al ruim 15 jaar investeert in sociale huisvesting.
Een belangrijk deel van de site is bestemd voor sociale huisvesting, met zowel kleinere appartementen voor alleenstaanden als grote voor gezinnen met kinderen. Voor de verhuring van de 51 appartementen wordt samengewerkt met een het Sociaal Verhuurkantoor 'Habitat & Rénovation'. Een tiental appartementen blijven gereserveerd voor noodsituaties: voor mensen met urgente woningnood of in een transitsituatie.
Vier solidariteitsorganisaties ontplooien een werking in het complex. Zij zijn ter beschikking voor begeleiding van de bewoners en bieden dienstverlening aan diverse doelgroepen: Convivial (huisvesting van vluchtelingen), ’t Eilandje-L'Ilot (opvang van daklozen), Spullenhulp - Les Petits Riens (begeleid wonen voor personen afkomstig van onthaalcentrum), en vzw Rafaël (noodopvang en doorgangswoningen voor mensen in zeer precaire situaties).
Bovendien zal het sociaal dorp een eerste onthaaldienst voor asielzoekers en anderstalige nieuwkomers, les- en vormingslokalen, een dagcentrum voor gehandicapten, een voedselbank, een sociale winkel, en een sociaal restaurant en een multifunctionele zaal onder één dak brengen. De parochie van Sint-Guido is nauw betrokken bij het project en zal ook de eigen parochielokalen onderbrengen in het gebouw. De originele kapel van het gebouw wordt eveneens gerenoveerd en zal heropend worden. In de onmiddellijke nabijheid wordt ook een kinderopvang ingericht.
Speciale zorg wordt besteed aan de sociale cohesie tussen de site en de buurt. Een overdekte straat wordt aangelegd die dwars doorheen de site loopt en zo het gebouw opent voor de wijk. Hiervoor maakt men dankbaar gebruik van een oude structuur: de centrale gang die de ziekenwagens toeliet dwars doorheen de vroegere kliniek te rijden.
Ecologisch ontwerp
De architecten besteedden in hun ontwerp ook heel wat aandacht aan ecologische duurzaamheid van de woningen en de andere delen van het gerenoveerde gebouw, zoals beglazing, isolatie, zonnepanelen op de daken, en de integratie van de biodiverse binnentuin die aansluit bij zowel de straat als het sociaal restaurant.
Maar zoals zo vaak botsten ze ook op beperkingen als gevolg van de erfgoedwaarde van een aantal buitengevels, waarbij zowel de gevelstenen als enkele beeldbepalende architecturale kenmerken bewaard moesten worden. Voor de verwarming en een deel van de stroomproductie werd gekozen voor een warmtekrachtkoppeling die uitgebaat wordt door een externe partner.
Hieronder vind je een impressie van wat de site zal worden.
De inhuldiging van het nieuwe complex is voorzien voor de lente van 2024.
