Stilte en groen in 22 Antwerpse kerken
De stad Antwerpen vroeg in het voorjaar van 2021 aan het vicariaat Antwerpen om een inventaris te maken van de open ruimten die verbonden zijn aan het katholiek patrimonium binnen de Singel. Het betrof 24 kerken, het begijnhof en het Kapucijnenklooster. De stad was enerzijds op zoek naar stilteplekken, anderzijds naar ruimte om de vraag van buurtbewoners te kunnen tegemoetkomen.
In september van dat jaar was de inventaris klaar. Daarmee zijn we nu aan het werk, met Laudato Si' als gids.
Opmerkelijke bevindingen
De inventaris was een leerrijke oefening voor het vicariaat. Zo concludeerden we bijvoorbeeld:
- Dat de enige stilteplekken in de stad zich IN de kerken bevinden. Open kerken zijn een zegen voor het drukke stadsleven.
- Dat de ruimte rondom de kerken enorm van elkaar verschillen, wat ook een effect heeft op de mogelijkheden om iets met die ruimte te doen.
- Dat vele ruimtes niet publiek toegankelijk zijn, omwille van privéruimte, verhuur aan scholen, evaring met vandalisme, enz...
- Dat elke ruimte telt in de stad, toegankelijk of niet, om de stad leefbaar te houden.
- En dat sommige kerken al heel wat presteerden op sociaal-ecologisch vlak.
Met Laudato Si' als gids
In de geest van Laudato Si’ ging het vicariaat er verder mee aan de slag.
We inspireerden ons aan citaten als:
- LS 151: "Het is nodig zorg te dragen voor de openbare plaatsen, de vergezichten en de stedelijke pleisterplaatsen die ons het gevoel geven er bij te horen, ingeburgerd te zijn, ‘thuis te zijn’ in de stad die ons herbergt en samenbrengt. Het is ook belangrijk dat de verschillende delen van de stad goed geïntegreerd zijn en dat de bewoners een beeld hebben van het geheel, in plaats van zich op te sluiten in een wijk waardoor ze de volledige stad niet meer beleven als een ruimte die met anderen gedeeld wordt. Bij elke aanpassing aan het landschap van stad of platteland zou men moeten rekening houden met de manier waarop de verschillende elementen van de plaats een geheel vormen, zodat de inwoners het kunnen zien als een coherent kader met zijn rijkdom aan betekenissen."
- LS 232: "Zij bekommeren zich om een openbare plaats (een gebouw, een fontein, een vervallen monument, een landschap, een plein), om te zorgen voor de bescherming, sanering, verbetering of verfraaiing van iets dat van allen is. Om hen heen ontwikkelen en herstellen zich banden en ontstaat een nieuw lokaal maatschappelijk netwerk. Zo bevrijdt een gemeenschap zich van een op consumptie gerichte onverschilligheid. Dat wil ook zeggen dat men werkt aan een gemeenschappelijke identiteit, een geschiedenis die wordt bewaard en doorgegeven. … Deze gemeenschappelijke acties kunnen veranderen in intense spirituele ervaringen, wanneer zij een liefde tot uitdrukking brengen die zich geeft."
Op verkenning
We organiseerden een wandeling langs vier interessante plekken. En later op het jaar ook een inspirerend moment met veel getuigenissen van de mogelijkheden.
We namen de pastores van de stad mee op tweedaagse om ze onder te dompelen in een nieuwe lezing van Laudato Si’.
Ook de stad/het Ecohuis bleef een geïnteresseerde partner.
Uittekenen van het project: drie accenten
We dienden een nieuw project in dat we gesubsidieerd kregen. Daarin zijn drie accenten gelegd.
- Het openbreken van de kerken. Uit de inventaris kwam naar voor dat de kerken zowat de enige stilteplekken zijn in de kerk. We tellen op dit moment 13 kerken die geregeld hun deuren openzetten. We merkten dat het niet alleen plaatsen waren van stilte, maar ook van troost en koelte.
We gaan in gesprek met buurtcoaches om te zien wat de kerk in hun buurt kan betekenen, en we organiseren vormingen over de rol van kerken in de publieke ruimte en nodigen de kerken uit om in de zomer hun koelte en een glas water aan te bieden. - We volgen drie pilootprojecten van nabij op. Zij hadden al plannen ontwikkeld en die worden verder uitgewerkt met de hulp van experten. Dat kunnen bodemdeskundigen zijn of architekten die vertrouwd zijn met duurzaam (ver)bouwen, water, groene daken etc. Het betreft hier
De Fiets-, Eco- en Fairtradekerk Sint-Anna-ten-Drieën op Linkeroever.
Lees ook de bijdrage van de Kerkfabriek op Klimaatnetwerk
St-Amandus met de sociale organisatie Fundament in hun kelder en samentuin Seefhoek naast de kerk
De Heilig Hart-site in de Antwerpse stationsbuurt, waar verschillende geloofsgemeenschappen gehuisvest zijn, evenals ’t Vlot, een huiskamerproject voor dak– en thuislozen.
Op de site bevindt zich een verwaarloosde brandgang (zie foto). Er ligt een masterplan op tafel dat met betrokken partijen wordt bestudeerd.
- Van de overige 19 kerken verwachten we dat ze minstens één ecologische actie ondernemen.
Websites als https://www.groenblauwpeil.be of ‘https://www.antwerpenvoorklimaat.be/advies-begeleiding/zoominopjedak zijn hierbij een welkome hulp.
Bij een aantal van die kerken zijn al mooie voorbeelden te vinden van hoe kerken en vrijwilligers of buurten kunnen samenwerken. Enkele voorbeelden.
Nadat de Willibrorduskerk in de Kerkstraat was gerenoveerd heeft de buurt de tuin ontworpen en aangeplant. Het gaat om 10.000 m² prairietuin.
Dit zorgt er voor de ook de straten rondom verder vergroenen.
De H. Geestkerk sloot een contract met een privébedrijf om energie te delen in ruil voor zonnepanelen op het dak, en om een groene open ruimte voor de buurt te creëren.
De kerkraad van Sint-Joris gaf vrij spel aan een tuinarchitekt in de buurt. Die creëerde een 'hortus conclusus' (omsloten tuin) met elementen uit de tuin van het bijbelboek Hooglied en geïnspireerd op de kloostertuinen.
Ook de kathedraal heeft een verborgen tuin-parel die niet vrij toegankelijk is.
Zij bestuderen nu hoe het regenwater van het 1 ha groot dak kan gekanaliseerd en gerecupereerd worden.
Bijdragen aan de leefbaarheid van de stad
Verder zijn er kerken zonder ook maar enige buitenruimte, maar wel met een plat dak. Daar wordt bestudeerd of een groen dak tot de mogelijkheden behoort.
En er zijn zeker plekken waar ontharding kan bestudeerd worden.
Het is zelden dat tuinen vrij toegankelijk worden gemaakt, om verschillende redenen. Maar we weten ondertussen dat elke ontharding of vergroening bijdraagt aan de leefbaarheid van de hele stad. Wanneer we de som maken van de ruimte die door alle kerken samen wordt ingenomen in de stad, hebben we als kerkgemeenschap zeker een steentje bij te dragen. Wat we doen, ook op privégrond, komt de hele stad ten goede.
De paus roept trouwens op tot een ecologische bekering. En die betekent niet meer of minder dan dat de ecologische bewustzijn en acties fundamenteel zijn voor het christelijk geloof, en dus niet ‘iets wat er nog eens bijkomt’, zoals we wel eens horen beweren. Die mentaliteitswijziging zal morgen nog niet volledig een feit zijn, maar we werken er aan verder!
Lea Verstricht
Lees op Klimaatnetwerk ook hoe al in 2020 door jongeren werd gedroomd over dit project
