In een samenwerking tussen de faculteit Theologie en Religiewetenschappen van de KULeuven en Ecokerk hebben een viertal studenten van die faculteit tijdens het academiejaar 2020-2021 onderzoek gedaan bij de verschillende kerkfabrieken (*) van de parochies van de stad Leuven.
Daarbij gingen ze uit van de checklist van Ecokerk om na te gaan in hoeverre de kerkfabrieken open stonden voor een ecologische invulling van hun taak. Door de beperkingen van corona werd dit wel een heel moeilijke opdracht.
Alweer corona
Oorspronkelijk was het de bedoeling dat de studenten met enkele kerkfabrieken en/of parochieploegen een concreet project of enkele projecten zouden uitwerken. Daarbij werd gedacht aan de mogelijkheid om zonnepanelen te plaatsen, isolatiewerken uit te voeren, zuiniger verlichting te installeren, regenwater te recupereren enz.
Maar daar stak corona een stevige stok in de wielen. Omdat vergaderen onmogelijk was van eind 2020 tot half 2021, de werkperiode van het project, moest er gezocht worden naar een nieuwe invulling en een aanpak die wel haalbaar was. Daarom kwam het idee naar boven om een enquête te houden bij de voorzitters van de kerkfabrieken. De studenten beslisten om dat te doen met de checklist van Ecokerk.
Ontnuchtering
Al gauw bleek dat de methode haar beperkingen had. De checklist is een prima instrument om in groep in te vullen en nadien samen plannen te maken, maar is niet bedacht als enquêteformulier. Ze is ook bedoeld om te gebruiken door diverse soorten groepen, waardoor ze een aantal zaken bevat die eerder voor verenigingen, parochieploegen, scholen of zorginstellingen relevant zijn dan voor kerkfabrieken.
Groot was dan ook de ontgoocheling bij de vier studenten toen ze van de ruim 20 parochies slechts een beperkt aantal antwoorden terugkregen. Soms waren ze ook maar half en half ingevuld.
Een telefonisch contact leerde dat de meeste voorzitters niet zaten te springen om op hun eentje een dergelijke lange lijst te gaan invullen. Het bleek dat ze ‘wel dringender zaken aan hun hoofd hadden’. Teleurstelling nummer twee dus.
Of zoals Geertje, een van de studenten het zei tijdens de presentatie van de resultaten: "Zoals al aangehaald heeft corona ervoor gezorgd dat ons project niet onder de beste omstandigheden kon gebeuren. Alle contact is nu digitaal, via e-mails, of virtueel gebeurd. Het is jammer dat we niet hebben kunnen praten met de mensen op het terrein en Ecokerk persoonlijk aan hen konden voorstellen."
Interessante leerpunten
Maar uit de lijsten die wel waren teruggestuurd kon toch heel wat geleerd worden. Het bleek dat er hier en daar wel degelijk belangstelling is voor het ecologisch denken en handelen, en dat er al heel wat stappen gezet zijn, maar dat de voorgestelde acties soms botsen met de realiteit van wetgeving, relevantie of economisch rendement. Veel ingrepen zijn verboden in historisch erfgoed. Ook waar het wél is toegelaten, vond men een dure isolatie van een kerkgebouw niet echt te verantwoorden als er maar een of enkele uren per week gebruik van gemaakt wordt en de verwarming alleen dan wordt opgezet. Idem dito voor het vervangen van de verlichting als die maar een uurtje zal branden.
Zo wijst bijvoorbeeld Bart Meneve van de kerkfabriek van Sint Joannes Bosco in Kessel-Lo er op dat hun kerk een betonnen gebouw van eind jaren zeventig is, waarbij de dragende betonnen structuren in rechtstreeks contact staan met zowel de binnen als de buitenomgeving: "Dit maakt het onmogelijk om zinvol te isoleren zonder de eigenheid van het gebouw te vernietigen en daarbij de kosten van nieuwbouw te benaderen." De kerk staat bovendien bekend als een gebouw met erfgoedwaarde.
Het opvangen van regenwater zag men dan weer wel meer zitten alhoewel het verdelen ervan dan weer niet zo evident leek, zeker niet in een stedelijke omgeving zoals Leuven.
Positieve opvolging
Voor Ecokerk was het resultaat van dit studentenwerk wel een belangrijke informatiebron en nog veel meer een leermoment. Zo leerden we dat we voor een enquête best niet de checklist gebruiken, maar een gebruiksvriendelijke, aangepaste versie.
Verder bleek dat een aantal kerkfabrieken best bereid zijn om iets te doen rond de duurzaamheid van hun kerkgebouw of parochiezaal. Met die groepen zal Ecokerk vanaf het najaar in ieder geval aan de slag gaan om met hen te komen tot concrete realisaties. We zijn ervan overtuigd dat deze voorbeelden andere kerkfabrieken kunnen prikkelen om ook iets te gaan ondernemen.
Verder is het ook belangrijk om in dit soort dingen goed samen te werken met de stad (of de gemeente) omdat die meestal de centen moet leveren voor mogelijke ecoprojecten.
Tenslotte leerde de ervaring ons dat in dit soort zaken ook de parochieploegen moeten betrokken worden. Duurzaamheid is iets dat maar kan slagen als een zo ruim mogelijke groep mensen er zijn schouders onderzet.
Wat nu verder?
De samenwerking tussen Ecokerk en de faculteit Theologie en Religiewetenschappen wordt verdergezet. Er is de wil om een vervolgtraject uit te werken voor het nieuwe academiejaar. Vanuit Ecokerk zullen we nu contacten leggen met de geïnteresseerde parochies om concreet aan de slag te gaan, en nieuwe stappen te zetten in de 7-sprong naar integrale ecologie.
We danken in ieder geval van harte Robbe, Geertje, Anna en Elisabeth en hun begeleiders voor hun inzet in moeilijke corona-omstandigheden. Zij hebben voor Ecokerk heel wat interessante gegevens bijeengebracht.
Bart Vleeschouwers
Ecokerk vicariaat Vlaams-Brabant en Mechelen
(*) De kerkfabriek is een officiële instantie die verbonden is aan een bepaalde parochie. De kerkfabriek is verantwoordelijk voor het onderhoud van de kerk en aanverwante gebouwen en voor de materiële aspecten van de eredienst.
Lees ook de tips voor Kerkfabrieken en Centrale Kerkbesturen
