Ecologie en duurzaamheid ingebed in de hele werking.
Universiteiten en hogescholen worden steeds meer aangesproken op hun voorbeeldfunctie als onderwijsinstellingen en op hun maatschappelijk verantwoord functioneren als ondernemingen. De beweging van 'sustainable universities' en de projecten ondersteund door de Vlaamse overheid roepen universiteiten en hogescholen nadrukkelijk op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid op te nemen.
onderzoek
Binnen UAntwerpen lopen momenteel gesprekken om de prioriteiten te bepalen voor de komende tijd. Ze moeten nieuwe stappen mogelijk maken in een proces dat jaren geleden begon.
Met het aantreden van de nieuwe beleidsploeg komt duurzaamheid en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) duidelijk binnengesijpeld in de verschillende kerntaken: naast de vicerector dienstverlening, waar MVO expliciet onder valt, is er ook duidelijk een implementatie van de duurzaamheidsgedachte binnen onderwijs door de vicerector onderwijs en binnen het nieuwe domein van de vicerector valorisatie en innovatie. Op deze manier kan duurzaamheid en MVO zich daadwerkelijk in het DNA van UAntwerpen nestelen.
Binnen het Instituut voor Milieu en Duurzame Ontwikkeling is er door het aantrekken van een nieuwe onderzoeksmanager een duidelijke doorstart gemaakt om interdisciplinair onderzoek rond duurzaamheid te doen de komende jaren.
Vanuit het excellentiecentrum Global Change Ecology kwam in 2016 het initiatief om een proefproject te starten rond het compenseren van vliegkilometers, onder vorm van een CO2-compensatieschema. Dit gebeurde in samenwerking met een Keniaans project. In de loop van 2016 werd de haalbaarheid van deze werkwijze toegelicht aan geïnteresseerden van de onderzoeksgroepen bij biologie, met het oog op een uitrol naar andere vliegkilometers in UAntwerpen.
De Stuurgroep Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen besloot eerder al twee onderwerpen concreet en breed zichtbaar uit te werken: mobiliteit en catering. Deze weg werd ook in 2016 voortgezet en aangevuld met opportuniteiten die zich aandienden.
De concrete MVO-initiatieven van fietsherstel en duurzame catering hebben ook al enkele jaren een vaste plaats op de digitale platformen die elke student en elk personeelslid ter beschikking heeft.
Onderwijs: enkele markante elementen
In samenwerking met de Faculteit Sociale Wetenschappen richtten we opnieuw een les rond duurzame catering in voor studenten. Het is een unieke vorm van onderwijs waar het concrete praktijkvoorbeeld van de verduurzaming van de komida studentenrestaurants met de studenten sociologie en milieukunde wordt besproken. Theorie en praktijk vloeien daarbij naadloos in elkaar over.
In 2016 werden enkele masterproeven Milieukunde en projectwerken bij de Toegepaste Ingenieurswetenschappen uitgewerkt en voorgesteld. Dat gebeurde in samenwerking met enkele centrale diensten, zodat we de resultaten kunnen meenemen in een concrete bedrijfsvoering die MVO mee(r) in de identiteit van de UAntwerpen brengt.
De Masterclass for Sustainable Development werd weer georganiseerd door de Universitaire Stichting voor Ontwikkelingssamenwerking (USOS), die met hun gehele werking de brug leggen tussen onze studenten en duurzaamheid en MVO in een mondiaal perspectief.
In de faculteit Ontwerpwetenschappen werden verscheidene projectwerken met duurzaamheid als rode draad uitgewerkt, waarbij de jaarlijkse “sustainable market” wellicht het meest zichtbare is.
De samenwerking met CIFAL-Flanders werd verdergezet, voornamelijk binnen de faculteit Toegepaste Economische Wetenschappen. In diezelfde faculteit stelden studenten hun ervaringen met MVO in middenveldorganisaties voor.
Op de onderwijsbeleidsdag van 2016 was duurzaamheid in de curricula één van de focuspunten van de dag.
Het Departement Onderwijs verstevigde in 2016 de samenwerking met Ecocampus (Vlaamse overheid, departement LNE) door actieve deelnames aan het voorbereidend werk voor de samenstelling van een commissie duurzaam hoger onderwijs en door het aanreiken van concrete best-practices uit eigen rangen.
Op de studiedag op 13/12/2016 “Student en maatschappij in verbinding: leren, reflecteren, engageren” over community service learning (CSL) sprak de nieuwe vicerector dienstverlening van UAntwerpen zijn engagement uit om CSL in te bedden in het onderwijs aan UAntwerpen. Dit biedt grote mogelijkheden op MVO-vlak de komende jaren.
Dienstverlening
Verduurzaming mobiliteit
De fietsherstelmogelijkheden op de verschillende campussen groeiden in 2016 verder uit tot een vaste waarde voor de fietsers, en dit in samenwerking met enkele sociale economie-bedrijven. Zowel personeelsleden als studenten maken hier graag en veelvuldig gebruik van.
De vzw die op de Stadscampus de dienstverlening deed, is eind 2016 in vereffening gegaan, zodat het zoeken van een vervanging momenteel een prioriteit is.
Via de sociale economie werd in 2015 een bestelling geplaatst voor 10 poolfietsen, degelijk herstelde, verloren fietsen. Ze werden in 2016 toevertrouwd aan enkele diensten om dienstverplaatsingen te doen of als terug-thuis-garantie bij fietspech.
Jammer genoeg was de kwaliteit van deze fietsen niet voldoende als poolfiets, en kochten we bij de reguliere handel 10 poolfietsen aan. Deze werden verdeeld onder diensten die een peter/meterschap opnamen en de fiets beschikbaar stellen voor alle collega’s. Dit bracht het aantal dienstfietsen eind 2016 op 14, en dit aantal zal wellicht nog groeien in 2017.
Om nog meer collega’s op een duurzame manier naar de campus te krijgen, kreeg een deel van de subsidiebudgetten van het pendelfonds een nieuwe oriëntatie om een testkaravaan aan te kopen: enkele elektrische fietsen, vouwfietsen en een bakfiets. In combinatie met probeerpassen voor het openbaar vervoer kunnen collega’s proefondervindelijk ervaren of deze vervoersmodus een alternatief kan zijn voor de wagen. De 7 elektrische fietsen, 2 plooifietsen en 1 bakfiets zijn ingezet vanaf eind oktober.
Parallel met de eigen testkaravaan is er de samenwerking met Slimnaarantwerpen, die met het project “mobiliotheek” een soortgelijk (maar iets breder) aanbod doet naar UAntwerpen-collega’s. Met dit uitgebreid aanbod van 40 elektrische fietsen, 10 gewone fietsen, 10 plooifietsen, 4 bakfietsen, 2 fietskarren en tientallen Velo-pasjes en probeerpassen van De Lijn worden de verschillende campussen bezocht, en kunnen collega’s voor 2 weken (1 maand in de winterperiode) proeven van een alternatief.
Vanaf oktober 2016 waren de Groenenborgercampus/Middelheimcampus en Campus Drie Eiken aan de beurt. De start gebeurde met een Lunch&Learn rond de bereikbaarheid van de campus, aansluitend op de recente verhuis van de ingenieurs naar hun nieuwe gebouw. Op die drie campussen testten zo’n 200 collega’s een alternatieve manier om naar de werkplek te komen.
De sensibiliserende initiatieven om fietsen naar het werk te stimuleren, zoals Bike-to-Work en de bijhorende wedstrijden, blijven personeelsleden aanspreken. Wekelijks melden nieuwe fietsers zich aan op de website. UAntwerpen kaapte opnieuw een eerste prijs weg. De fietsdag voor werknemers (met ontbijt) werd dit jaar opnieuw op een duurzame manier uitgewerkt in samenwerking met de diensten van UAntwerpen-catering.
UAntwerpen nam voor de tweede keer informeel deel aan CarFreeDay. Hierbij werd de online tool om collega’s en studenten met elkaar in contact te brengen om te carpoolen van en naar de campus nogmaals gepromoot. Carpooling blijft de moeilijkste vorm van duurzaam vervoer om te promoten.
In samenwerking met de Stad Antwerpen werd in 2016 aan personeel en studenten persoonlijk (duurzaam) reisadvies gegeven om de Middelheim en Groenenborgercampus te bereiken tijdens de grote wegenwerken van Antwerpen. Een mobiliteitsgids op maat van UAntwerpen is opgemaakt voor de Campussen Middelheim en Groenenborger samen. Verdere informatiesessies zijn voorzien om ook in 2017 de wegenwerken op de voet te volgen en de alternatieven aan personeel, studenten en bezoekers aan te reiken.
Zoals hoger beschreven werd één van de masterproeven van de vorige jaren gebruikt als basis voor een nota over Vliegverkeer en de compensatie voor de CO2-uitstoot daardoor.
Verduurzaming catering
De groentetassen die wekelijks door studenten en personeel kunnen besteld worden, blijven jaar na jaar een groeiend succes. Begin academiejaar 2016-2017 kwam het beheer van dit initiatief volledig bij UAntwerpen terecht, omdat de vzw Voedselteams zich wil focussen op de particuliere afnemers. Het wordt een beetje zoeken wat de beste manier is om dit intern te organiseren in 2017.
Komida voerde in 2015 de CAMBIO-pot in, als alternatief voor wegwerpschaaltjes bij meeneemgerechten. De glazen potten koop je eenmalig aan, kunnen ingeruild worden tegen een magneet die dan als betaalmiddel wordt gebruikt bij een volgend gebruik. In 2016 bleek het gebruik ervan helemaal te zijn ingeburgerd.
Om de fractie plastic flesjes te beperken werd in 2016 werd de Campagne “Stop wasting - Tap water” gelanceerd door komida, in samenwerking met het departement communicatie en de dienst infrastructuur. Er wordt geen gebotteld mineraalwater meer te koop aangeboden in de komida-restaurants. Herbruikbare drinkflessen worden te koop aangeboden voor studenten en personeel, en glazen waterflesjes werden verdeeld bij alle diensten. In 2017 bouwen we dit project verder uit en breiden we het aantal tappunten uit. Een masterthesis bij Handelsingenieur volgt de effecten hiervan verder op.
UAntwerpen nam in 2016 voor het eerst deel aan de Sustainable Coffee Challenge, waar rector Verschoren het goede voorbeeld gaf in een promofilmpje.
UAntwerpen nam in 2016 weer deel aan DagenZonderVlees, een onafhankelijke sensibilisatiecampagne die mensen bewust wil laten worden van hun vleesverbruik en de invloed op het klimaat daarbij. Er was daarbij voor het eerst een informeel overleg met de duurzaamheidsverantwoordelijken van de verschillende Universiteiten.
Studenten
De in 2014 opgerichte studentenvereniging Uact, die in haar activiteiten focust op duurzaamheid en MVO kan voor advies steeds terecht bij de duurzaamheidscoördinator. Eind 2016 ging een vertegenwoordiging vanuit UAntwerpen (één student en de duurzaamheidscoördinator) naar de voorstelling van GreenOffice in Amsterdam, om inspiratie op te doen voor een werking waar geëngageerde studenten en personeelsleden zich samen inzetten voor een duurzame universiteit. In 2017 ondernemen we concrete stappen om ook in Antwerpen een GreenOffice op te starten.
In samenwerking met de pastorale dienst en enkele studentenverenigingen werd een avondactiviteit “Hoe groen zijn moslims en christenen” uitgewerkt. Ecokerk verleende hieraan zijn medewerking.
Tijdens de week van de Fair Trade organiseerde USOS in samenwerking met verschillende studentenverenigingen op verschillende campussen het Fair Trade Ontbijt.
Milieu, duurzaamheid en MVO zijn thema’s die jaarlijks tijdens de International Student Fair worden verduidelijkt aan nieuw toegekomen internationale studenten.
Bedrijfsvoering
Verscheidene diensten en onderzoeksgroepen vroegen raad aan de duurzaamheidscoördinator om hun eigen evenement of activiteit op een maatschappelijk verantwoorde manier te organiseren. Verschillende van deze adviezen werden verder uitgewerkt om uit te rollen voor anderen. Dit zal in de toekomst verder gebeuren. Het gaat hier enerzijds om de uitwerking van mobiliteitsinformatie (carpool voor congressen en events), anderzijds om de algemene aanpak van de organisatie van een evenement duurzamer te maken. We bouwden hierbij voort op de ervaringen van vorige jaren. Deze ervaringen werden in 2016 besproken met het departement communicatie. In 2017 zullen we Talent Forum en Kinderuniversiteit als proefproject met de Groeneventscan van OVAM screenen en waar mogelijk en haalbaar verduurzamen.
Vanuit de Stuurgroep MVO werd aandacht gevraagd voor duurzame aankopen. In samenwerking met de milieudienst werd de productenlijst van de centrale magazijnen gescreend op duurzaamheidscriteria. In 2016 is er een alternatief gezocht voor alle plastic zakjes met UAntwerpen-logo, deze zakjes zullen verdwijnen uit het centrale aanbod. Ook de UAntwerpen-giftshop kreeg intussen een duurzame lijn in haar aanbod.
Bij het concipiëren van de nieuwe gebouwen wordt duurzame mobiliteit steeds mee opgenomen; zo worden er bijv. naast voldoende fietsparkeerplaatsen ook standaard douches voorzien in de nieuwe gebouwen. In 2016 is een proefproject gestart met lockers voor vouwfietsen en laadlockers voor elektrische fietsen op campus Groenenborger. We voorzien een verdere uitrol op andere campussen.
Om de kringloop van klein bureaumateriaal heel concreet te maken op onze campussen, introduceerden we een vijftal geefkasten op de verschillende campussen onder het motto “sharing is caring”. Het blijkt een succesformule te zijn die in 2016 spontaan is verder gegroeid in faculteiten en op het studentenhome Drie Eiken. De samenwerking met de Kringwinkel Antwerpen op systematische basis zorgt ervoor dat ook grotere hoeveelheden bruikbare materialen steeds beter een volgende bestemming krijgen.
Op onze campus Drie Eiken en Campus Groenenborger zijn intussen 3 imkers actief. Op deze manier worden onze terreinen mee ingezet voor het behoud van de honingbij. Er werd op Campus Drie Eiken in 2015 een aanbesteding gedaan voor het ecologisch vellen van canadapopulieren op leeftijd. Op deze manier zorgen we voor een stijging van de biodiversiteit op onze campus. Deze bomen werden geveld in 2016, een informatiebord over deze ecologische hotspot komt er in 2017.
Door de verankering van een 80% duurzaamheidscoördinator in het personeelskader sinds 2016 kan UAntwerpen verder inzetten op de thema’s duurzaamheid en MVO in heel haar werking.
Carla Uwents,
duurzaamheidscoördinator
https://www.youtube.com/watch?v=shYC2Kcj9nE
